Fries

Op side 123 is it sneintejûn. Hindrik hat spul mei syn skoanheit en Wypkje leit siik op bêd. Nei it brea-iten giet er it hûs út. 'De jongfeint, de puber, de adolesint waard yn him wekker, de plattelânse seden lieten har nochris jilde: der foel fan alles te belibjen as je de frijheid keazen of krige hiene!'

1.
Stel dy foar, do sitst mei dyn famylje jûns om 'e tafel te iten. Hast krekt De oerwinning fan Bjinse Houtsma útlêzen en it ferhaal gûnzet dy noch yn de holle om. Wolst oan de oaren fertelle hoe't it ferhaal ôfrint. Skriuw op watsto tsjin dy oaren sizze soest; begjin by de situaasje op side 123. Beneam ek it tiidsferrin (dei fan de wike, moarns, middeis, jûns). Brûk minimaal 200 wurden.

2.
Op side 132 seit Lutske tsjin Hindrik dat se fan him hâldt en se freget him har net yn de steek te litten. Hoe wurket dat út op Hindrik? Sjoch de siden 134 en 135.

3. 
Wêrom fertelt Hindrik op side 139 oan de trije manlju fan de âlderkommisje dat Lutske har ferlove sil mei Bjinse? Lit er neffens dy Lutske no yn de steek of net? Motivearje dyn antwurd.

4.
Op siden 149 en 150 spilet in knoop in wichtige rol. Lis út wat de rol fan dy knoop is yn it ferhaal. Fertel ek wat 'Alexander' en 'Gordias' mei dy knoop te meitsjen ha (sjoch boarnen).

5.
Fynst it ferrin fan it ferhaal ferrassend? Jou yn sawat 300 wurden dyn miening oer it ferrin fan it plot nei side 123.

Gordiaanse knoop, Wikipedia
Aleksander de Grutte, Wikipedy

1.
Hindrik Visser wurdt ferlyfd ('fereale') op ien oars wylst er in relaasje hat. Neam in film of in boek dêr't dy tematyk ek yn spilet. Ast it yn yn omjouwing of miskien sels meimakke hast, meist dat ek neame. Hoe rûn dat ôf? Kaam elk der 'sûnder kleanskuorren' ôf of brieken de relaasjes tusken dy minsken ôf?

2.
Fertel yn heechút hûndert wurden hoe'tsto Hindrik Visser typearje soest. Neam minstens trije kwalifikaasjes. Kinst tinke oan de folgjende, mar meist ek noch oare brûke:
minsklik - gefoelich - lef - ûnnoazel - trou - opportunistysk - artistyk - frustrearre - begrutlik - dom - ambisjeus - wifkjend - skynhillich - slop - earlik - hufterich - lytsboargerlik - muzikaal.
Jou op syn minst ien foarbyld per kwalifikaasje (mei sidenûmer) om dyn miening te stypjen.

3.
Op side 11 stiet it haadstik 'In frou fan kwizekwânsje' en op side 142 it haadstik 'Noch ien fan kwizekwânsje'. It earste slacht op Lutske Westra, it twadde op Wypkje Himpenius.
a. Wat is de betsjutting fan de útdrukking 'ien fan kwizekwânsje' ?
b. Yn de eagen fan Hindrik binne sawol Lutske as Wypkje froulju fan kwizekwânsje. Wat is fan elke frou de eigenskip dy't makket dat Hindrik har sa neamt?
c. Wa fan de beide froulju yn de roman sprekt dy it meast oan, Lutske of Wypkje? Lis út wêrom.

1. Hjirûnder steane fiif sitaten oer it haadpersonaazje Hindrik Visser dy't yn de tekst foarkomme. Tusken kante heakken stiet oanjûn wa't oan it wurd is, wa't it tinkt of oer wa't it giet. Kies twa fan de fiif út dy't yn dyn eagen it bêste fan tapassing binne op it personaazje Hindrik Visser sa'tsto him út de roman kennen leard hast. Motivearje dyn antwurd.

side 93
[Lutske]  - Do bist te goed foar ûntrou
[Hindrik] - Tankje. Te trou foar ûntrou, soe ik leaver sizze.

side 107
[Hindrik]  Hy soe sjen litte dat er nét foarsichtich wie. Nét in lytse, bange, benypte boargerman.

side 112/113
[Hindrik]  It sit him yn 'e muzyk. Dêr sit alles op fêst. It is my no dúdlik wurden, mei en troch dy kantate. Ik hie yn 'e muzyk moatten.

side 116
[Hindrik]  Mar hy hie op it beslissende stuit dy earlikheid net oandoarst. En wêrom net? Gewoan út meilijen, om't er har [Wypkje] sparje woe. Om't er te folle fan har hâlde om har sa'n soad fertriet te dwaan.

side 150
[Hindrik]  Hy befielde de knoop en tocht dat er in leffert wie as er fierder gyng, en dat er in noch grutter leffert wie as er werom gie. Leffert of grutte leffert? Hy draaide him om en kroaske op hûs oan.


2. Wêr slacht it wurd 'oerwinning' op yn de titel? Lês eventueel noch in kear s. 144 'Hy noaske it fakatuerebledsje troch'  oant s. 145  '... doe't ûnder de telefoan gyng.'


3. Skriuwer en kritikus Trinus Riemersma (1938-2011) skreau yn 1962: 'Hindrik Visser hat "neat leard", hy is net feroare, it libben giet syn gong en wat bard is, hie likegoed net barre kinnen.'
Jou dyn miening oer dy útspraak en belûk yn dyn antwurd de twa lêste sinnen fan it boek.

1.
Lês yn dyn eigen learboek fan Nederlânsk of yn de boarnen wat in motyf is yn in literêre tekst.

2.
Yn De oerwinning fan Bjinse Houtsma komme allerhanne motiven foar. Ien groepke motiven binne de wurden dy't te meitsjen ha mei ferfiermiddels.

Lês de fjouwer sitaten hjirûnder en beantwurdzje dan de fraach fan de opdracht.

   side 21
Mar tsjinstridige gefoelens besprongen him doe't er dochs noch in glim fan har opheinde - út 'e grutte wynreade Mercedes fan har heit, krekt doe't se dy de homeie ynkrieme soe en him foargean litte moast. [...] Mar tagelyk wie yn him it besinnen, dat dit gjin partuer wie, hy op syn âld fyts, sij yn dy mânske, manlike wein.

   side 33
Busproleet en Mercedesdochter

   side 49
Lutske wie op 'e fyts. De Mercedes siet yn Brussel, fertelde se. By de E.G.
- Dan binne no ús sosjale ferskillen weinommen.
- Och, do..., sei se, en joech him in stompke tusken de ribben [...].

   side 94
En by it stasjon naam er braaf de bus, op it nipperke, mar it koe krekt. De bus dêr't er oars ek altyd mei thús kaam. [...]
Mar bitter wie it ek, as er om Lutske tocht, dy't allinne yn har folkswein deselde wiete wegen lâns ried, [...]

Opdracht: Lis út wat de skriuwer neffens dy mei de motiven yn de boppeneame sitaten opropt oer Lutske, oer Hindrik en oer har ûnderlinge ferhâlding.


3.
In oare groep fan motiven yn it boek komt út de wrâld fan de muzyk. Lês de ûndersteande oanhalen en beäntwurdzje dan wer de opdrachtfraach.

   side 34
Letter begûn se oer de kantate. Wêrom't er dy fan de wurklist ôfdien hie. It wie oars dochs in knap stik wurk neffens har dom ferstân.
Hy seach fansiden. Wie dit har tinken?
- Ien dy't soks skriuwe kin, hoecht himsels net oan in auto of in rydbewiis omheech te lûken, sei se noch.

   side 49
Lutske wie op 'e fyts. De Mercedes siet yn Brussel, fertelde se. By de E.G.[...] Se rûnen it paad út.
- Ik woe datst ris ophâldest dysels sa leech te lizzen, sei se. Dat past dy net. Komponist (pleagerich). Do hast tsienkear sa folle yn dyn marse as ik (earnstich).

Opdracht: Lis út hoe't de muzyk-motiven in oare tsjinstelling sjen litte tusken Hindrik en Lutske as de motiven op it mêd fan ferfier.

'Motief' op Wikipedia
Basisboek Literatuur, Joke van Balen e.a., Grins 2009, s. 113-114.

A
De tekst fan in roman foarmet in gearhingjend gehiel. Sinnen passe yn in kontekst en de betsjutting dêrfan kinne je meastal ek allinne mar út de kontekst wei begripe. Dêr geane de folgjende fragen oer.

1. Lês de earste twa haadstikken noch in kear.
Ferklearje de beide haadstiktitels.

2. Lis mei eigen wurden út wat de folgjende sinnen betsjutte of wêr't se op slane.
a. Teory wie dit allegearre en dus frijbliuwend en jins tinzen wie men sels baas oer. (s. 11)
b. Sokken ek noch te tantsjen, dêr koe men ienfâldich net oan begjinne. (s. 11)
c. Lang wie se net boppe mjitte en dochs like it sa. (s. 13)
d. Orkaan Lucia yn oantocht oer de Karaïbise See. (s. 14)
d. It fleske wie noch net foar it treddepart leech. (s. 14).

3. De folchoarder fan de wurden yn de sin by 2c is net wat je yn in neutrale sin ferwachtsje soene. Hoe soene je de sin by 2c op in mear neutrale wize sizze? Wat is it effekt fan de sinsfolchoarder dy't Wadman hjir brûkt?


B
Yn de tekst sitte ek in protte ferwizingen nei de eigen tiid (it boek is fan 1962) en de desennia dêrfoar, nei oare literatuer en nei muzyk. Je kinne dy út de kontekst wei wol ûngefear begripe, mar der kinne jin ek maklik saken fan ûntkomme. Mei help fan ynternet is it net dreech om dêr wat mear oer út te sykjen.

4. Lis út wa of wat de skriuwer bedoelt mei:
a. dy't alle hearlikheden fan it Heechliet yn har feriene (s. 8)
b. de âlde dingen fan Onan (s. 9)
c. Bibels en Heidelberchs fundearre wie soks dan by him wol net (s. 9)
d. a.j.c.-ideälisme (s. 9)
e. dat flodderguod fan it Leidseplein (s. 9)
f. crooned (s. 11)
g. Palestrina (s. 11)

5. Op side 11 neamt de skriuwer nei Palestrina noch twa nammen, mei dêrby ek 'Bonkema'. Wêrom neamt de skriuwer dêr de namme 'Bonkema'?

Oer De oerwinning fan Bjinse Houtsma waarden in protte kritiken skreaun, sawol loovjende as negative. By it boekprofyl ûnderoan op tresoar.nl kinst in hiele rige fine (sjoch boarne). Yn dizze opdracht fergelikest fjouwer fan dy resinsjes.

1. Lês de resinsjes fan de ûndersteande besprekkers en jou by elke resinsje in belangryk pluspunt en kritykpunt oan dat de besprekker nei foaren bringt.
NB De Nederlânsktalige resinsje kaam út yn 1965 nei it ferskinen fan De overwinning van Bjinse Houtsma, de oersetting yn it Nederlânsk. Wadman wie doe al in bekend skriuwer, omdat syn roman De smearlappen (1963) in protte opskuor jûn hie en al earder yn it Nederlânsk fertaald wie.

Geart Jonkman (1962)
Trinus Riemersma (1962)
B. Roest Crollius (1965)
Steven H.P. de Jong (2007)


2. Set de fjouwer resinsjes op folchoarder fan loovjend nei negatyf, en motivearje dyn kar.


3. Wadman fûn om 1960 hinne dat yn Fryslân literatuer meastal noch neffens morele mjitstêven beoardiele waard. As in literêre tekst net strykte mei de moraal en mei de goede seden, dan wie it in minne tekst, of, op syn minst, in tekst dy't je de lêzers net foarsette moasten.
Wurde yn de resinsjes fan Jonkman en Riemersma ek morele oardielen oer De oerwinning fan Bjinse Houtsma brûkt of net? Lis út.


4. Anne Wadman (1919-1997) en Trinus Riemersma (1938-2011) hearre by de grutste Fryske skriuwers fan nei 1945. Doe't Riemersma syn krityk op 'Bjinse' yn augustus 1962 ferskynde, wie er 24 jier en noch mar amper as skriuwer bekend, it wie syn earste literêre krityk; Wadman wie 42 jier en al in respektearre auteur en kritikus. Yn de krityk fan Riemersma falt de spotske toan op dy't er letter yn syn polemiken ek sa goed hantearje koe. Riemersma hat ien hiel grut beswier tsjin it boek (nêst oare), dat ek ta útdrukking komt yn de titel 'Striepop fan it Wadmanisme'.

Lis út wat Riemersma bedoelt mei de titel fan syn krityk.

Resinsjes by it boekprofyl op tresoar.nl

It belang fan Anne Wadman yn de Fryske literatuer wurdt oer it algemien grut neamd.
Dêr binne ferskillende redenen foar oan te wizen.

1. Lês de fjouwer stikken oer Wadman dy't by de boarnen neamd wurde.

2.  Hjirûnder steane tsien bewearingen oer it grutte belang fan Wadman yn de Fryske literatuer. Fjouwer dêrfan binne net wier, de oare seis binne wol (min ofte mear) wier. Jou oan hokker wier binne en fertel dêrby yn hokker fan de boarnen dat neamd wurdt.

1. Wadman hat (yn Fryske ferhâldingen) in bestseller skreaun.
2. Wadman hat in ynfloedrike biografy skreaun fan de Nederlânske skriuwer Simon Vestdijk.
3. Wadman wie nei syn eigen miening in belangrike Fryske dichter.
4. Wadman syn boeken (benammen De smearlappen yn 1963) rôpen in protte diskusje op en droegen derta by om de Fryske literatuer te fernijen. Sa kamen de lêzers los fan de agraryske en idyllyske setting fan de tradisjonele 'boereroman'.
5. Wadman wie in skerp literêr kritikus dy't easke dat Fryske literatuer oan it 'Europeesk peil' foldwaan soe.
6. Wadman wie troud mei in wichtige Fryske skriuwster
7. Wadman wie de earste yn de Fryske literatuer dy't folle eksplisiter oer seks skreau as yn syn tiid yn Fryske romans gebrûklik wie.
8. Wadman hat in hiel grut oeuvre skreaun op allerhanne literêr mêd. Syn romans en syn kritiken binne dêr it wichtichst yn.
9. Wadman wie in goede skriuwer dy't psychologyske romans skreau mei meastal wifkjende anty-helden yn de haadrol. Syn styl is iroanysk en wat ôfstanlik en syn boeken binne knap opboud.
10. Wadman wie learaar Ingelsk en in joviale man. Hy hat hiel wat jongere Fryske skriuwers op gleed holpen.

De wichtichste literêre priis yn Fryslân is de Gysbert Japicxpriis. Yn 2013 waard er foar de 33ste kear útrikt. Trije auteurs krigen de priis twa kear, Anne Wadman is dêr ien fan.
Yn 1952 krige er de priis foar syn bondel mei kritiken Kritysk konfoai en yn 1989 foar al syn Frysktalige romans, yn it bysûnder In bolle yn 'e reak en De frou yn 'e flesse.

Mear oer de Gysbert Japicxpriis op tresoar.nl

[1] Anne Wadman, biografyske skets op tresoar.nl
[2] Joke Corporaal, Grimmig eerlijk, 2009, side 393.
[3] Babs Gezelle Meerburg oer Wadman yn Zolang de wind van de wolken waait, Haadstik 6, s. 160-162. NB De link iepenet by it begjin fan it haadstik op side 130 fan it boek. Moatst sels de oanbelangjende siden binnen it haadstik opsykje.
[4] Jabik Veenbaas oer Wadman yn Zolang de wind van de wolken waait, Haadstik 8, s. 228-230. Haadstik 8 begjint op side 218.