Fries | niveau 6 | De Reade Bwarre

By dizze opdracht sikest plakken op dy't in rol spylje yn de roman. Priuwst de sfear fan it lânskip en it doarp Ferwert. Dochst in rûntsje Ferwert en omjouwing en lêst op lokaasje bypassende fragminten út De Reade Bwarre (tenei RB). Kinst op 'e fyts, mar mei de auto is makliker.

Meitsje ûnderweis foto's dy't in ympresje jouwe fan dyn tocht. Plak se yn it kaartsje datst ûnder 1 makkest.

1. Meitsje as tarieding mei Google Maps in kaartsje fan dyn rûte. Jou de rûte oan.

2. Begjin oan de Stasjonswei yn Ferwert. Tilly seit dat fan it âlde Ferwert net folle mear oer is. Lês RB, s. 153-154 (oant 'Mar net dêrom') en dêrnei RB: s. 161 ('Mar vot Tilly… pjukken.').

3. Gean dan nei it timpeltsje fan Ids Willemsma op 'e seedyk (adres: Osingaloane, Marrum). Sjoch oer doarp en lân hinne en lês RB: s. 17-18 ('De seedyk… Loane'), lês oer slykwurkers en rysdammen, RB: s. 71 ('Tijen kómme… fonsels!').

4. Werom rjochting Ferwert oer de Mûndersloane/Molenlaan. Hjir stie it pleatske fan Harrem en Eelkje. Lês RB: s. 102 - 104 ('Têke hie… óp fwótten.').

5. Rûntsje Reindersloane - Seedyk - Mûndersloane. Dit wie in sneinske kuierke fan Tilly en syn âlden. Lês RB, s. 146 - 147 ('Dur kamen… nóit nei frege.').

6. Ryd dan by it spoar del fan it Dokkumer lokaaltsje. Ferwert lei oan de spoarline fan Ljouwert nei Anjum fan 1901-1940. It âlde stasjonsgebou is sloopt yn de santiger jierren. Lês RB: s. 78-79 oer peallen stelle yn de oarloch ('Fon lófts…  betraapje mwast.').

7. Sykje op: de boerepleats Ter Sted oan de Ljouwerter Dyk. Lês dêr, RB s. 17-18 ('de seedyk… fon Lytse Loane') en s. 489 ('Bij Ter Sted… slút jim oan.').

8. Gean nei de buorren fan Ferwert ta en besykje de tsjerke en de Frijhôf. Lês RB: s. 12 en 13 oer de lizzing fan Ferwert ('Un kot…. rekkenje mai'). Sykje it grêf fan E.B. Folkertsma op en lês RB: s. 251 - 255 ('Yn 'e simmer… verómrais bevarje.') en RB: s.144 ('De easte… rónnen.').

9. Nei de Achterdyk (no: Hoofdstraat) en Albadaloane, dêr't Tilly as bern wenne. Lês RB, s. 197 ('Tilly syn hait... súdden yn rón.'). Dan op nei de Iisbaan oan de Kleasterwei. Lês RB: s. 9 (tredde alinea), s. 141-142 ('Mar neffens… sait Tilly.').  Gean nei de MULO dêr't Trinus Riemersma op sitten hat en dêr't letter in reüny fan hâlden wurdt (wie earder it Dockinga College). Lês RB: s. 476-477 ('Yn novimber '90… amper vot fon oer.'). De Ryp by Ferwert, lês RB: s. 149 ('De haiten… Rypsterfeat.').

10. De Hallumer Hoeke fynst krekt bûten Ferwert. Hjir wennen de âlden fan Eelkje Westra en letter Hinke en Yde. Hinke is de muoike fan Harrem Modderklauer. Lês RB: s. 34 ('De vainmakkerij… Eelkje stie.'), s. 75 ('Fon 'e mjuksplanke… Vestfrónt.'), s. 175 (tredde alinea). Ryd nei It Kleaster ta (earder Kleaster Foswert). Lês RB: s. 25-28 ('Tilly hie os… ut flierkleed.').

11. Us tocht sit derop. Wy ride rjochting Burdaard fia de Alde Piip en Utsjog. Lês RB: s. 12. Yn it doarp Wyns kinst it grêf fan Trinus Riemersma opsykje.

Google Maps

Lês Easte Haadstik Ien 'Ut ydyomatyske vudbûk' en beantwurdzje de folgjende fragen:

1. De earste tweintich alinea's binne nûmere. Wêr ferwiist dy nûmering nei?

2. Wat is de tekst fan bibelboek Johannes 1:1? Wat is de relaasje tusken de earste tweintich alinea's en dat bibelboek?

3. Yn de folgjende alinea wurdt ferteld dat De Reade Bwarre beskôge wurde kin as parafraze fan de foargeande nûmere alinea's. Wat is it evangeelje fan Boldgrim neffens de beskriuwing fan Floares mei de Bult?

4. Wêr ferwiist Opm. 1 nei?

5. Beskriuw Opm. 2 yn eigen wurden.

6. Yn de lêste alinea fan dit haadstik wurde de ferhaallinen beneamd. Hokker?

7. Wêrom is it apart dat Harrem Bosma yn dit rychje foarkomt?


Lês dan Twadde Haadstik Ien, 'Kopijskrjowerssoargen'. Beantwurdzje de fragen:

8. Hoefolle kopijskriuwers binne der en wat is har taak?

9. Hearre de ûnderwerpen dêr't se oer skriuwe ta deselde ferhaalline? Skriuwe se elk ien ferhaalline? Lis út.

10. Wa is de opdrachtjouwer dy't ienris yn de moanne skille wurdt?

1. 'Hee, do, kopijskrjower, sait Tilly, do sitst kamp yn 'e Frieske lyteratuer, net? Beskrjo do mij rus de bette fon Harrem Bosmayn 'e styl fon 'e Frieske boereromon. Och hea, sait de kopijskrjouwer, soenen jo dot vól vólle?'  (Earste Haadstik Trije 'Vot gyselen de vynviisders' (s. 53). Lês Easte Haadstik Trije (s. 53-63) hielendal troch. Sprekt it dy oan? Ljochtsje dyn antwurd ta.

2. Lês yn de dissertaasje fan Riemersma (sjoch boarne) de Slotbeschouwing paragraaf 1, 'de moraal van het verhaal' op side 256-260. Meitsje in tabel mei twa kolommen.
Set yn de earste kolom fiif  skaaimerken fan in typyske boereroman út de earste helte fan de tweintichste iuw. Skriuw yn de twadde kolom by elk itemskaaimerk trije foarbylden út de Módderklauersline.

3. Op hokfoar punt(-en) wykt de ferhaalline fan Harrem Modderklauerline ôf fan de tradisjonele Fryske boereroman sa't dy hjir beskreaun wurdt? Lis dyn antwurd út.

4. Lês yn it Twadde Haadstik Sôn (s. 158) oer de skiednis fan de ferhaalline fan de Módderklauers. Tilly wie doedestiids, yn 1967, de opdrachtjouwer fan in fiif kopijskriuwers. Wat woe Tilly nei foaren brocht hawwe oer it gerniersbestean?

5. Wat is de funksje fan de ferhaalline fan de Módderklauers yn dit boek?

6. Watfoar sin hat it om yn ús tiid in boereroman te skriuwen?

Genre boereroman neffens Tr. Riemersma,  Proza van het platteland (1984).

Tr. Riemersma, Proza van het platteland. Een onderzoek naar normen en waarden in het grotere Friese proza van 1855-1945. Boalsert: Koperative Utjowerij, 1984. [dissertaasje]

1. Lês op 'e nij Tredde haadstik Twintig, s. 488-495 'Bekenne vij ús ta de Bwarre'. Dit is it lêste haadstik fan dit boek.

2. Alle folk út Ferwert en omkriten, libbenen en deaden, komt byinoar op ut Frijhôf, op 'e Hegebwòrren, de Bók en it tsjerkhôf. Hoe komme se dêr? Wat bart dêr?

3. Yn dit haadstik komme de personaazjes út ferskillende ferhaallinen byinoar. Lis út dat dat sa is.

4. Dizze sêne liket op in 'Jongste Dei' of 'Dag des Oordeels.' Wat is it oardiel fan Tilly? Folget er dêrmei it bibelboek Iepenbieringen?

Om dizze opdracht goed dwaan te kinnen moatst wol wat belêzen wêze.

1. Kies de ferhaalline dy't dy it measte oansprekt en lês dy nochris troch.
Jou konkreet oan wêr't it ferhaal dy oangrypt en wêrom dat sa is (foarbylden, bledsidenûmers).

2. Kies no in ferhaalline en in fragmint út dêr'tst hielendal neat mei hast. Neam bledsidenûmer.

3. Beneam wat in ferhaal hawwe moat of wêze moat om dy oan te sprekken.

4. Hokker oare romans fan Trinus Riemersma werkenst yn De Reade Bwarre?

5. Wat is it plak fan De Reade Bwarre yn it oeuvre fan Trinus Riemersma? Ferlykje dyn lêsûnderfining by De Reade Bwarre mei dy by oar wurk fan him.

6. Wa is oan it wurd yn Twadde Haadstik Twinteg, 'De soan fan Saepke-seepsop', s. 480? ('Ut lai my vinlek … drs. E. Bosma.'). Is dat Tilly, (in alter ego fan) Riemersma sels? Is dit peronaazje feit of fiksje? Hoe sit dat mei de hear Bosma fan de Provinsje?

Om dizze opdracht goed dwaan te kinnen moatst mear fan Trinus Riemersma lêzen hawwe.

Lês earst de literêre teory oer yntertekstualiteit. Yn dizze opdracht beheine wy ús ta ynteraksje tusken De Reade Bwarre en oare teksten.

1. Lês it artikel fan Teake Oppewal yn Trotwaer, jiergong 1995, side 287-294 en dan benammen de paragraaf oer yntertekstualiteit. Oppewal jout foarbylden fan hoe't Riemersma nije betsjuttingen kreëarret mei rigels út Fryske gedichten, sinnen út Toer en tsjerke fan E.B. Folkertsma, syn eigen Minskrotten - Rotminsken, Anne Wadman syn roman De smearlappen, Burgy syn Berutsen fjoer, Brolsma syn Grûn en minsken.
Hokker roman wurdt yn ferbân mei yntertekstualiteit yn De Reade Bwarre yn alle sekundêre literatuer neamd, mar hjir net? De skriuwer fan de hjir bedoelde roman komt wol yn it stik wol foar.

2. Yn de Laudatio wurdt frij wiidweidich yngongen op yntertekstuele ferbannen mei Wadman syn De smearlappen [boereroman]. Wat hat Wadman foar it neist syn doel west mei it skriuwen fan dizze alternative boereroman? Wat hat wierskynlik Riemersma syn (bewuste of ûnbewuste) bedoeling west mei it skriuwen fan de ferhaalline fan de Módderklauers yn de foarm fan in boereroman?

3. Bepaal dyn stânpunt oer de literêre relaasje Wadman - Riemersma. Kinst ûndersteande artikels út de Ljouwerter Krante brûke by it foarmjen fan dyn miening.

Yntertekstualiteit is it brûken fan eardere teksten yn nije teksten. Dy âldere 'teksten' hoege net literêre teksten op papier te wêzen, mar kinne ek non-fiksjonele teksten wêze (kranten, aktualiteiteprogramma's op tv) of reklame fia allerhande media, films, games, muzykteksten, byldzjende keunsten en oare uteringen.
Yntertekstualiteit kin op ferskillende manieren plakfine: in oare tekst kin mear of minder letterlik neamd of sitearre wurde, in koarte persoanlike assosjaasje kin oproppen wurde, nammen kinne op 'e nij brûkt wurde. Yntertekstualiteit kin troch de auteur mei opsetsin ynbrocht wurde, mar kin ek ûnbewust plakfine.
Faak wurdt yntertekstualiteit yn ferbân brocht mei postmodernisme. Dat kloppet net: it is in ferskynsel fan alle tiden.

Teake Oppewal. 'Wurdearringwurd by de útrikking fan de Gysbert Japicxpriis 1995', Trotwaer (1995), side 287-294.
Sietse de Vries, 'Anne Wadman lit kater nei by Trinus Riemersma', Leeuwarder Courant, 7-11-1997
Sietse de Vries, 'Elk wie fernijend, behalve Trinus', Leeuwarder Courant, 12-11-1997

1.'Dêvykòvè!' seit Tilly de tillefoanist (s. 158). Wat seit er dêr, opskreaun yn gongbere stavering? Skikt Riemersma him yn de staveringsregels fan it Frysk út 1976? Lis dyn antwurd út en betrek dêr it begryp 'fonologyske stavering' yn.

2. Watfoar fizy jout de roman op it tastean fan mear dialektferskaat yn it Frysk? Lis dyn antwurd út mei help it folgjende tekstfragmint (s. 194):

Us nijynkómmelingen vólle ut echte Friesk leare, en os jo don jo aigen dyalekt skrjowe, don raitsje se óp 'e doele'; 'os jo un ôvykende stavering brûkke, don kinne ús middelskwallelearlingen dur neat mai!' Don vurt de skrjower lilk en sait: vólle de Frieske lêzers sa freonlek vêze óm dea te fôlen? Ik skrjo net fwar stómme lullen dyt har Friesk net beheaskje, fwar earme bentsjes dyt staverjen leare matte, noch fwar ydyoomgarders, brekkingsdeskundegen, kwismasters, rûntepetearders en ol sók rjo.
De kar fwar ut Friesk dógt mun net út leafde fwar ut fólk - 'folk' is de ónferskillege klyber, de fijonnege massa. Mun kiest fwar ut Friesk ómt mun jun ydintyfysjerje vól mai un grûp jun bekende minsken dêrt mun jun ta oanlutsen fielt. Mun kiest don ek net fwar ut Friesk, mar fwar ut Friesk fon dy minsken. De solydarytijt mai ut laag dêrt mun út fwótkómmen en mai ópvûksen is en dêrt mun fjiddersoan ta bejerre vól, beskaat de taalkar.
Ot dot Friesk yn relaasje ta oare Frieske dyalekten, ta jedder sprutsen Friesk en ta hollônsk mear of minder 'geef' is, is gjin probleem: de gevens of óngevens spylet gjin rol. Olles vot akseptabel is yn 'e grûp is goed, en vot dot net is, is 'núver'.

3. De Reade Bwarre stelt it ideaal fan it Frysk as in folsleine kultuertaal yn de kiif, sa wurdt wol tocht. Riemersma ûntwurp syn stavering yn de tiid dat hy en oaren iveren foar in fiergeande staveringsfernijing.
Yn 1976 waard besletten ta in nije stavering, mar net neffens it sin fan Riemersma, dy't in mear fonologysk systeem ha woe en yndividuele en dialektale frijheden tastean woe.
Net foar neat ferskynden by de útjouwerij de KU, dêr't Riemersma ek lid fan wie, boeken yn elke stavering dy't de skriuwer sels mar ha woe.

Bisto it dermei iens dat Trinus Riemersma mei syn kar foar dialektysk ferskaat en it brûken fan in eigen staveringssysteem it ideaal fan it Frysk as folsleine kultuertaal (standerttaal yn allerhande domeinen) ûnderút hellet? Lis út.

Gerbrich van der Meer, 'Doek falt foar Koperative Utjowerij. KU stie iepen foar eigensinnichheid.' Friesch Dagblad, 29-08-2007.