Fries

1
Lês de ûndersteande fiif útspraken
Watfoar útspraak jildt foar dy? Meist mear as ien kieze.

As ik yn in bibleteek in boek sykje, dan...
A. ha ik fan te foaren al útsocht watfoar boek ik ha wol en rin dêr lyk op ôf.
B. rin ik by de boekekasten lâns en lês de achterkant fan de boeken om in yndruk te krijen.
C. rin ik by de boekekasten lâns en besjoch ik de omslaggen fan de boeken om út te finen oft in boek my oansprekt.
D. freegje ik advys oan myn dosint of de bibleteekmeiwurker.
E. Ik lien noait wat yn in bibleteek.

2
Beäntwurdzje de fragen hjirnei by it antwurd fan punt 1. Kies wat op dy fan tapassing is.

> Ast antwurd A keazen hast. Jildt foar it útkiezen fan in boek yn it algemien
1. Jou oan oftst kiest op basis fan sjenre, skriuwer, ensafh. Jou ek dyn favoriten oan.
2. Ast de kar hast út mear as ien boek fan deselde skriuwer of sjenre ensafh. wat jout foar dy dan de trochslach?

> Ast antwurd B keazen hast. Jildt foar it boek De Frouwepenje
1. Hasto De Frouwepenje keazen op grûn fan de tekst op de achterflap of soesto dat dien hawwe kinnen?
2. Fynst dat de tekst op achterflap dy oanset ta it lêzen fan it boek of krekt net? Lis dyn antwurd út.
3. Jout de tekst de ynhâld fan it boek goed wer? Lis dyn antwurd út.
4. Jout it wurdgebrûk fan de tekst in goede yndruk fan it wurdgebrûk yn it boek?
Lis dyn antwurd út.
5. Koest wurden as: ting, prelaten, abbet, penje en Us Leaffrouwe fuortendaliks thúsbringe?

> Ast antwurd C keazen hast. Jildt foar it boek De Frouwepenje
In ûntwerper kin ferskillende mooglikheden brûke om mei it omslach oan te sluten op de ynhâld fan it boek, bygelyks troch in ferwizing nei it boek en troch kleurgebrûk.
1. Wat op it omslach ferwiist neffens dy nei de ynhâld fan it boek?
Fynst dat passend?
Wat fynst fan de brûkte kleuren?
Begrypst wat it omslach foarstelt?
Wat fynst fan it gehiel fan it omslach? Lis dyn antwurden út.
2. De letters fan de nammen fan de skriuwers binne grutter as dy fan de titel. Wêrom? Is dat meastal sa? Lis dyn antwurden út.
3. Achter Bremer stiet in teken. Watfoar teken tinksto dat it is? Wêrom sil dat brûkt wêze?
4. In boek hat in foarkant en in achterkant, mar ek noch in rêch. Is wat op de foarkant fan it omslach stiet itselde as wat op de rêch stiet? Wat wol en wat net? 

> Ast antwurd D keazen hast. Jildt foar it boek De Frouwepenje
1. Hat dyn dosint of de bibleteekmeiwurker dy De Frouwepenje oanret?
2. Wat spruts dy oan yn harren oanrekommendaasje?
3. Foldie it boek oan de ferwachting dy'tsto op grûn fan harren ferhaal hiest? Lis út wat wol of wat net.  

> Ast antwurd E keazen hast. Jildt foar it útkiezen fan in boek yn it algemien
1. Hoe komsto oan boeken dy'tst foar de list lêze moatst?
2. Fynst it belangryk om te lêzen, ek as it net moat? Wêrom wol/net?
3. Wat lêst njonken boeken noch mear?
4. Brûkst ek wol allinne films yn plak fan de boeken ast ferplicht lêze moatst?

Troch it taalgebrûk, it grut tal persoanen, it ting en de saken dêromhinne, is it dreech en meitsje ûnderskied tusken de belangrike en minder belangrike aspekten yn De Frouwepenje. Dizze opdracht kin helpe om ta de kearn fan it ferhaal te kommen.

1. Lês side 93 en 94.
Wat fertelt Tsjaard hjir oan Nanne?

Dizze gebeurtenis spilet fier foar de moarden, mar dochs hat er dêrmei te krijen.

2. Lês side 105 o/m 107.
Wat hat de frou, de mem fan Sibrich en Fokke, te krijen hat mei it ferhaal? Skriuw dyn antwurd hjir op en lis it út.

3. Lês side 113 o/m 115, 119 en 120 en 122 fan: 'En doe't se ...' o/m 124 de sin: '...foar ien fan har eigen man gean.'
Werhelje no fraach 2.

4. Lês side 124 fierder o/m de ein fan it boek.
Wêrom koe Tsjaard net trouwe mei de frou dy't er leaf hie?
Wêrom mocht Reimer net omgean mei de faam dêr't er fereale op wie?

5. Wa is de dieder fan de earste moard, wa is it slachtoffer en wat is it motyf foar de moard?
Wa is de dieder fan de twadde moard, wa is it slachtoffer en wat is it motyf foar de moard?
Wa is de dieder fan de tredde moard, wa is it slachtoffer en wat is it motyf foar de moard?

6. Watfoar rol spilet de frouwepenje by de moarden?

De Frouwepenje is in histoaryske detektive, in moardferhaal tsjin in histoaryske achtergrûn. By dizze opdracht setst dy beide kanten fan it ferhaal njonken elkoar en sjochst nei de ferbining tusken beide.

1. Folje de ûndersteande tabel yn.

 *) Meitsje hjir in kar út bg. belangrike sprekkers, de foarsitter fan it ting of ien fan de oare oanwêzigen dy'tsto it belangrykste fynst.

2. Binne der skeakels/ferbiningen tusken de histoarje en de detektive?

3. Kin it histoaryske ferhaal sûnder de detektive? Lis dyn antwurd út. Watfoar sjenre soe it boek by hearre, as dat koe?

4. Kin de detektive sûnder it histoaryske ferhaal? Lis dyn antwurd út.

5. Fynst dat de kombinaasje fan de detektive tsjin de achtergrûn fan de midsiuwske histoarje it ferhaal bygelyks moaier makket, dreger makket, net nedich is? Lis út watsto fynst en wêrom.

A

Oan it begjin fan it boek stiet op side 5 it motto
Morth mot ma mith morthe kela

Dy tekst is in stikje fan de 16de kêst fan de '17 Kêsten'.

1. Sykje op wikipedy op wat in 'kêst' is en skriuw it antwurd op. Wat is de Nederlânske oersetting?

2. Ut watfoar tiid komme de kêsten? En yn watfoar taal of talen binne se skreaun?

3. Jou de letterlike oersetting sa't dy ûnder de tekst yn it boek op side 5 stiet en lis dy yn dyn eigen wurden út.

4. Wêrom sille de skriuwers foar it motto keazen hawwe foar in âlde wetstekst (ôfsjoen fan de ynhâld) ?


B

Yn De Frouwepenje komme trije moarden foar.

5. Folje ûndersteande tabel yn.

6. Is it motto op ien of op twa moarden fan tapassing? Lis dyn antwurd út.

7. Op watfoar moard is it motto neffens dy it meast fan tapassing? Lis dyn antwurd út.

8. Moarden as beskreaun yn it boek rinne faak út op in skeel (Ned.: vete) tusken famyljes. Dat is hjir hast net mooglik. Wêrom net?

9. De sin dêr't it motto út komt is:
Morth mot ma mith morthe kela, til thiu thet ma tha ergon stiore.

'Moard [in temûk ferrjochte die] sil mei moard [de deastraf] ferjilden wurde, dat elk dy't kweadwaan wol dêrfan ôfholden wurde sil.'

(Sa stiet it yn boarne 1)

Is de tekst fan it motto sa besjoen ek noch op in oare wize út te lizzen? Lis dyn antwurd út.

10. It motto stiet yn oare boarnen lykwols yn in hiel oare sin, nammentlik
Morth mot ma mith morthe kela bi liuda kere, nas bi godes riuchte,
wand god bad a nethe, thrug thet ma erga stiure.

'Moard moat men mei moard kuolje nei de wetten fan it folk, net neffens Gods' rjocht, want God hat altyd genede hjitten, sadat men Satan tsjinhâldt.'

Ast dit hiele sitaat lêst en net allinne it stik dat as motto brûkt is, feroaret dan neffens dy de betsjutting ? Lis dyn antwurd út.

11. De skriuwers hawwe mar in lyts part fan de tekst as motto brûkt. Wêrom tinksto dat se dat dien hawwe? Lis dyn antwurd út.

12. Soesto leaver de earste sin as motto brûke (by 9) of leaver de twadde sin (by 10)? Wêrom?

Obele Vries, Asega, is het dingtijd?, útjouwer Steven Sterk, 2007, s. 92.

Lês haadstik 3 fan De Frouwepenje nochris.

1. Yn Auwerk binne ôffurdigen fan de sân Fryske Seelannen. Sykje op Wikipedia de nammen dêrfan en skriuw se op.

2. Wat wurdt bedoeld mei de Fryske frijheid yn de midsiuwen? Komt dy útlis ek yn it boek foar?

3. De Fryske lannen binne frij, útsein it meast westlike lân. Watfoar gebiet is dat?

4. Op watfoar dei komme de leden fan it bûn fan de Opstalbeam gewoanwei by elkoar? Wannear is dat yn De Frouwepenje en wat is de reden of binne de redenen dêrfoar?

5. Troch watfoar machthawwers wurde de Fryske lannen bedrige?

6. Wat is it doel fan de gearkomst by de Opstalbeam?

7. Wêrom binne in soad ôffurdigen geastliken?

8. Net alle ôffurdigen binne it iens. Wat wol de abt fan Starum? Wat wolle de measte ôffurdigen fan Westergoa en wat dy fan Eastergoa? Wat fine de ôffurdigen fan East-Fryslân?


Lês haadstik 16, 17 en 18.

9. Wat is broer Nanne yn West-Fryslân oerkommen foardat er heil socht yn kleaster Blomkamp?

10. Wa dûkt op de tredde dei fan it ting op en wat hat er op syn gewisse?

11. Dy man wurdt daliks berjochte. Troch wa en wat is syn funksje? Watfoar straf krijt er en wêrom net de deastraf?

12 Wat bart der mei syn hear abt Folkert fan Starum?


Lês side 77 en 78.

13. Wat is de útkomst fan it ting?


Lês foar de lêste opdracht boarne 1.

14.De bedriging fan de Fryske frijheid hâldt net op yn 1323. Beskriuw yn sa'n hûndert wurden hoe't it dêrmei ôfrûn. Brûk dêrby yn elk gefal it jiertal 1345, de striid tusken Skieringers en Fetkeapers en keizer Maksimiliaan.

De Kanon fan de Fryske Skiednis, finster 7. As boek: Alve-en-tritich. Finsters op de Fryske skiednis, diel 1. Afûk 2012,  Haadstik 7.
Of brûk Wikipedia.

Yn de midsiuwen is der mar ien Kristlike tsjerke, de Roomsk-Katolike. Yn de histoaryske achtergrûn fan De Frouwepenje spylje geastliken in rol.

1. De haadpersoan Nanne wurdt oantsjut as 'broer'. Wat betsjut dat?

2. Wat is syn funksje op it ting?  Wêr komt er wei?

3. Wêrom sille geastliken in grutte rol spylje by it ting en oare saken dy't te krijen hawwe mei it bestjoer?

4. Geastliken yn de katolike tsjerke moasten har hâlde oan trije geloften foar geastliken. Jou oan wat dy trije geloften binne.

5. Lês haadstik 26 yn De Frouwepenje. Oan watfoar gelofte hat Okke fan Ilo him net holden?

De Frouwepenje spilet yn 1323. Yn it begjin fan de 16de iuw is de reformaasje. Dat is yn earste ynstânsje ferset tsjin de misstannen yn de katolike tsjerke. Uteinlik reagearret de katolike tsjerke mei de Kontrareformaasje om de tsjerke fan binnenút te herfoarmjen.

De lêste jierren hat de katolike tsjerke bot yn it nijs west troch it misbrûk fan bern dy't oan de soarch fan geastliken tabetroud wienen. Dat hat laat ta in soad opskuor oer it leed fan de slachtoffers en oer hoe't de tsjerke dêrmei omgean moat en foldwaning jaan moat. Sjoch foar achtergrûnynformaasje bygelyks boarne 2.

6. Sjoch boarne 3 foar it skriuwen fan in betooch.
Skriuw in betooch fan 500 wurden dêr'tsto yn kiest foar in stânpunt hoe't de katolike tsjerke omgean moat mei de opskuor fan de lêste jierren. Jou arguminten en oan 'e ein in konklúzje.

[1] De Kanon fan de Fryske Skiednis, finster 6.
Yn boekfoarm: Alve-en-tritich. Finsters op de Fryske skiednis, diel 1. Afûk 2012, haadstik 6, of de lesmetoade skiednis dy't by dy op skoalle brûkt wurdt.
[2] 'Kopstuk Vaticaan dekte misbruik toe', Trouw 01-06-2015, of in oare boarne op ynternet.
[3] Ynformaasje oer in betooch op Taalwinkel.nl of yn materiaal dat by dy op skoalle brûkt wurdt.

Skriuw foar de skoalkrante in resinsje oer De Frouwepenje fan maksimaal 200 wurden.

Sjoch foar ynformaasje oer it skriuwen fan in resinsje boarne 1.

Om dy fierder ta te rieden kinst bygelyks de resinsje fan Yvonne Dijkstra yn it Friesch Dagblad fan 8 augustus 2009 lêze, of ien fan de oare resinsjes neamd yn boarne 2.

Jou dyn miening oer De Frouwepenje. Dy mei posityf of negatyf wêze. Soargje der yn beide gefallen foar datst dyn miening mei arguminten goed ûnderboust.

[1] Ynformaasje op info.nu, Wikipedia of materiaal dat by dy op skoalle brûkt wurdt.
[2] Boekprofyl op tresoar.nl