Fries

It ferhaal yn Griene Simmer wurdt net gronologysk ferteld. Yn dizze opdracht moatst in tiidbalke meitsje oer it libben fan Luc Franken.

1. Skriuw fyftjin wichtige foarfallen op oer Luc Franken dy't yn de roman neamd wurde.
2. Meitsje in tiidbalke foar Griene Simmer. Set de foarfallen yn de goede folchoarder op de tiidbalke. Yn boarne 1 stiet mear útlis oer in tiidbalke.
3. Wêrom soe de skriuwer it ferhaal net gronologysk ferteld ha?
4. Net elkenien fynt it noflik om in ferhaal te lêzen dat net gronologysk ferteld is. Wat is dêr dyn miening oer? Motivearje dyn antwurd.

Boarne 1. De Wikihow

Luc Franken is de haadpersoan yn Griene Simmer. Janna hat in soad ynfloed op it dwaan en litten fan Luc. De ferdwining fan Luc hat te krijen mei de eardere ferdwining fan Janna. Beide persoanen wurde wei sûnder in spoar achter te litten.

Yn it programma Opsporing verzocht wurdt oandacht bestege oan persoanen dy't fermist binne. Troch it jaan fan ynformaasje oer de persoanen en de omstannichheden dy't soarge ha foar de ferdwining, hopet de plysje de minsken op te spoaren. It programma hat in Youtube-kanaal dêr't filmkes op steane.

Yn dizze opdracht skriuwst in autocue oer Luc en Janna foar de presintator fan it programma Opsporing verzocht.

1. Besjoch ien of mear filmkes fan Opsporing verzocht. Jou antwurd op neikommende fragen:
a. Hoefolle en hokker ynformaasje wurdt oer de persoanen dy't fermist binne jûn?
b. Hoefolle en hokker ynformaasje wurdt jûn oer de omstannichheden fan de ferdwining?

2. Skriuw de ynformaasje op dy't by Luc en by Janna heart (apart).

3. Skriuw ien autocue út dêr't de ynformaasje oer Luc en Janna yn nei foarren komt. Gean dêrby út fan de gemiddelde lingte fan de filmkes fan Opsporing verzocht.

Ekstra: nim it filmke op en lit it sjen yn de klasse.

Boarne 1. Opsporing verzocht
Boarne 2. Autocue

De measte boeken ha kenmerken fan meardere sjenres.

1. Jou in omskriuwing oer ûndersteande sjenres. Brûk de boarne en de tekst by Literatuerskiednis.

a. Famyljeroman
b. Untwikkelingsroman
c. Probleemroman
d. Psychologyske roman
e. Boereroman

2. Formulearje by elke sjenre safolle mooglik arguminten om te ûnderbouwen wêrom't Griene Simmer wol/net ta it betreffende sjenre rekkene wurde kin.

3. Asto Griene Simmer ûnderbringe moatst by ien sjenre, welk sjenre soe dat dan wêze? Motivearje dyn antwurd.

Fryske romankeunst yn it ynterbellum: De boereroman

Yn de twadde helte fan de 19de iuw joegen de ferskillende blêden fan de bewegingsselskippen skriuwers en dichters publikaasjemooglikheden. Sa waard der hyltyd mear yn it Frysk skreaun. Mar it tal boekútjeften, foaral fan grutter proazawurk, bleau ynearsten beheind. Mei it ferskinen fan feuilletons yn kranten en tydskriften waard dat oars. Organisaasjes as de yn 1923 oprjochte Fryske Bibleteek (dfb) en de Kristlik Fryske Folksbibleteek (kffb) fan 1934 wiene ek tige fan belang foar it útjaan fan Frysk proaza.

Yn it ynterbellum begjint sa de produksje fan Frysktalige romans op gong te kommen. De measte romans út dit tiidrek binne de saneamde boereromans.
In oantal opfallende skaaimerken fan in boereroman binne de folgjende.
It ferhaal spilet yn boerefermidden. Ymplisyt of eksplisyt wurdt it plattelân as better foarsteld yn ferliking mei de stêd. Meastentiids spylje aktuele ekonomyske problemen gjin grutte rol. De boer yn in boereroman wurdt meastal úttekene as in net sa'n rasjonele man-út-ien-stik. Yntellektuele refleksje dy't twivels opropt is gjin pree. Yn it ferhaal moat de boer in soarte fan lotteringsproses ûndergean, mar it is de fraach oft it goed mei him beteart.

It sjenre fan de boereroman sakke nei de Twadde Wrâldoarloch yn oansjen, mar yn it ynterbellum skreauwen alle grutte Fryske skriuwers boereromans. In moai part dêrfan is nei 1993 útbrocht yn de twa rigen 'Fryske Klassiken'.
Hjirnei in oantal bekende auteurs en romans fan dit sjenre.
Simke Kloosterman. Har roman De Hoara's fan Hastings út 1921 is it ferhaal fan de delgong fan in grutske boer en fan it konflikt tusken de boer en syn soan, dy't by einsluten krekt sa wurdt as syn heit. Dit boek wurdt beskôge as de earste folweardige Fryske roman.
Reinder Brolsma. Yn syn romans joech er in brede skildering fan it boerebestean, fan bloei en ferfal, freugde en fertriet, fan opkommende en ek wer yn it ûnleech bedarjende famyljes. Dêrby hie er ek omtinken foar de lytse man, foar de swalkers en omstippers. Fan Brolsma ferskynden twa dielen yn Klassiken-rige: De Heechhôf trilogy (1926, 1938, 1947) en Grûn en minsken (1940).
Ulbe van Houten. De iennichste roman fan mulo-learaar Ulbe van Houten is De sûnde fan Haitze Holwerda* (1938). Dêryn giet it net allinne om in konflikt tusken de boer en syn ynhierde arbeiders, mar ek om in konflikt dat him yn it inerlik fan de heechhertige boer ôfspilet tusken syn godstsjinstige leare en syn dwaan yn it deistich libben.
Nyckle Haisma. Haisma wurke as ûnderwizer op Sumatra en kaam yn Ynje om yn in kamp. Hy joech yn de twa dielen fan Peke Donia, de Koloniaal (1937,1940) in moaie tekening fan de romantyske Fries dy't ûngeduerich is en om fierrens sjen wol, mar ienkear yn 'e frjemdte fertard wurdt troch langstme nei Fryslân.
Douwe Kiestra. Kiestra wie de iennichste yn dit rychje dy't ek sels boer wie. De froulju fan de fetweider* (1939) nimt yn de rige boereromans fan it ynterbellum in apart plak yn, mei't de idealisearring en romantisearring fan it boerelibben ûntbrekke.
Abe Brouwer. De gouden swipe* (1941) is troch de tiid hinne tige populêr bleaun. De haadfiguer Douwe Wallinga is it skematysk tekene prototype fan in boer út in boereroman dy't in lotteringsproses ûndergean moat. Ferfilming troch Steven de Jong yn 1998 mei as titelsong 'In nije dei' fan De Kast hat it boek ekstra bekendheid jûn.

* Dizze trije titels binne ek opnaam op Lezen voor de lijst.

Boarne 1. Joke van  Balen e.a.,  Basisboek literatuur, Uitgeverij kleine Uil, Grins, 2009, side 30 en fierder.

Hjirûnder steane fiif stellingen oer de personaazjes út Griene Simmer. Kies ien fan de stellingen út en reagearje dêr yn in koart betooch op. It betooch moat út neikommende ûnderdielen bestean:
- in ynlieding dêr'tst ûnder oare de stelling formulearrest;
- in middenstik dat út trije alinea's bestean moat, dêr'tst yn elke alinea in argumint útwurkest, dat de stelling ûnderbout;
- in konklúzje dêr'tst it betooch mei ôfslútst.

Stellingen
1. Luc is skuldich oan de dea fan syn heit;
2. Luc is skuldich oan de dea fan Leo;
3. Op side 67 stiet: 'Luctor. Sa neamde Janne my somtiden. Ik wrakselje.' Mei dy wurden hat Janne Luc goed omskreaun.
4. Janne hat it rjocht om te ferdwinen nei't se Luc ferteld hat dat se swier is.
5. Luc is in sympatyk/ûnsympatyk personaazje.

Lês de resinsjes fan Josse de Haan en Jelle van der Meulen oer Griene Simmer (sjoch by de boarnen). Beantwurdzje dêrnei ûndersteande fragen.

1. Yn Basisboek Literatuur wurdt op side 183 sein oer in resinsje: 'Een recensie moet in ieder geval bestaan uit een weergave van een verhaal, een eindoordeel en argumenten bij dat oordeel.'
Kinst boppesteande weromfine yn de resinsjes fan Josse de Haan en Jelle van der Meulen?
Motivearje dyn antwurd.

2. Neam oerienkomsten yn de mieningen oer Griene Simmer út beide resinsjes.

3. Neam ferskillen yn de mieningen oer Griene Simmer út de resinsjes.

4. Hokker fan beide resinsjes fynsto it bêste? Motivearje dyn antwurd.

Boarne 1. Josse de Haan Ensafh 18-02-2011
Boarne 2. Jelle van der Meulen Friese Literatuursite

1. Sykje yn it Basisboek Literatuur op wat yntertekstualiteit ynhâldt. Skriuw yn eigen wurden op wat yntertekstualiteit is.

2.  Op de siden 80 en 84 fan Griene Simmer wurdt Janne ferlike mei Astarte.
a. Gean nei http://nl.wikipedia.org/wiki/Astarte en skriuw yn eigen wurden op wa't Astarte wie.
b. Luc ferliket Janne mei Astarte. Kloppet it byld sa't Astarte omskreaun wurdt op Wikipedia mei it personaazje Janne? Motivearje dyn antwurd.

3. Op de siden 95 en 148 hat Luc it oer syn bern.
a. Hoe neamt Luc yn it ferhaal it bern fan Janna dêr't hy de heit fan is?
b. Wêr ferwiist dy namme nei? Helje dyn antwurd fan ynternet. Set de site dêr'tst it antwurd fûn hast derby.
c. Wêrom neamt Luc it bern sa? Helje dyn antwurd út it boek Griene Simmer en jou de bledsidenûmers derby.

Boarne 1. Joke van  Balen e.a.,  Basisboek literatuur, Uitgeverij kleine Uil, Grins, 2009, side 100.