Lezen voor de Lijst

Fries

 | niveau 2 | De gouden swipe

De gouden swipe

De gouden swipe

Brouwer, Abe
Niveau
Niveau 2
Jaar uitgave
1941 [15de pr. 2010]
Uitgeverij
A.J. Osinga
Plaats
Boalsert
Aantal pagina's
260
Genre
  • boereroman
Tags
  • heit-soanrelaasje
  • hynders
  • jierren '30
  • stânsferskil
Taalniveau
B2
Lenen bij de bibliotheek

Printe boek fan Biblioteek Fryslân (foar leden fan Biblioteek Fryslân)

Sprutsen boek fan Passend lêzen (foar ast dyslektysk bist)

Over de auteur

Abe Brouwer wurdt berne op Burgumerheide (no: Noardburgum) yn 1901. As arbeidersbern moat Abe sa gau mooglik oan it wurk en giet er der op syn alfde jier al mei syn heit op út om te strjitlizzen. Sa komt er rûnom yn Fryslân en leart er it goed kennen. Syn heit fertelt him oer de skiednis en it lânskip en Abe docht in grutte leafde foar Fryslân en it Frysk eigene op. As er yn Eindhoven yn de swaksinnigensoarch wurket, docht bliken dat er eins net bûten Fryslân kin. Hy siket ôflieding yn toanielspyljen en it skriuwen fan stikken en ferskes yn it Hollânsk oer Fryske gebrûken. Dy wurde opnommen yn pleatslike krantsjes. Oantrune troch syn âldste suster om Frysk te skriuwen, skriuwt er in hiele rige sketsen, toanielstikken, romans en ferhalen. De gouden swipe wurdt earst as fúljeton publisearre yn it wykblêd Sljucht en Rjucht. Yn 1941 ferskynt it as roman, Abe Brouwer syn debút. It skerp tsjinoer inoar stellen fan karakters makket syn boeken populêr. It giet him mear om it ferhaal fan de minsken as om de literêre boeken.

Inhoud

Douwe Ates Wallinga syn grutste dream is it winnen fan de Gouden Swipe by de hynstedraverij. Mei syn djoere leafhawwerij ferspilet er hast syn pleats en syn frou Lysbet en krijt er spul mei syn soan Ate. Lange tiid prate heit en soan net mei elkoar, oant Douwe tajout dat Ate gelyk hat. De beide mannen fersoene har mei elkoar. Mar as stamhâlder Ate fereale rekket op de dochter fan de arbeider komt der op 'e nij spul. De striid tusken heit en soan wurdt by eintsjebeslút mei de hynstedraverij om de gouden swipe útfochten.

Leesaanwijzingen

Hynstedraverijen, belslydzje, reedride, leafde, ferrie troch in freon, ferskil yn achtergrûn, in generaasjekonflikt, in draverij om de gouden swipe tusken it hynder Marja fan Douwe Wallinga en Mr X. fan wa? Der sit in soad aksje yn De gouden swipe. De koarte haadstikken litte har lêze as koarte ferhaaltsjes. In rûzje tusken heit en soan of spanningen tusken âlden en bern hast miskien wol ris by oaren of thús meimakke. En miskien sels wol spul om in freondinne of freon. Wat soks oanbelanget jout dit boek in ferhaal fan alle tiden. De taal en de lange sinnen yn de beskriuwende dielen binne dreech mar ast dy fêsthâldst oan de ferhaalline kinst wol genietsje fan De gouden swipe. Faaks libbest mei mei Ate dy't by syn heit net mear yn tel is om't er gedoente hat mei in arbeidersfamke. En miskien krijst by it lêzen wol each foar de moaie beskriuwings fan Fryslân en fan de âlde wize fan buorkjen.

Om over na te denken

Hasto wolris konflikten (hân) mei dyn âlden? Om wat foar saken gie dat dan? En hoe heech rûnen dy rûzjes op? Wat soesto oer hawwe foar de leafde fan dyn libben?

Waardering

"Abe Brouwer is in earste klas ferteller. Hy wit sa byldzjend te skriuwen dat it ferhaal by de lêzer as in film oerkomt. Dat filmyske is ien fan de geheimen fan it sukses fan dizze roman."
Jan Jongsma yn it Friesch Dagblad

"Een groot compliment aan dit boek, dat is geschreven met een grote vaart en dat ons een bewogen verhaal geeft met sterke figuren en een spannende handeling van de eerste tot de laatste bladzijde."
M. Wolters yn de Volkskrant

Opmerkingen

Abe Brouwer bewurke De gouden swipe ta in toanielstik. Op basis fan roman en toanielstik makke Steven de Jong yn 1996 de film De gouden swipe. Yn de film spylje ûnder oaren Rense Westra, Steven de Jong en Maaike Schuurmans in haadrol. Mei de titelsong 'In nije dei' bruts De Kast lanlik troch. De tekst fan De gouden swipe is ek yn te sjen op de dbnl.




Leestips/meer weten

Biografyske skets fan de skriuwer op tresoar.nl

Samengesteld door

Lieukje Leistra-Reidsma

Aanbevolen

Opdrachten


Niveau 1 - Opdrachten

Boek Brouwer, Abe De gouden swipe
NûmerN1/1
Nivo1
Stúdzjelêst1 slu
Wurkfoarmyndividueel
Fokusposter
Learst

om nei te tinken oer it ûnderwerp, de sfear en de tematyk

Opdracht

Meitsje in opfallende poster by De gouden swipe. De poster is bedoeld om it boek ûnder de oandacht fan de learlingen te bringen, sadat sy it boek lêze sille. De poster moat net allinne de oandacht lûke en oantreklik foarmjûn wêze, mar moat ek in yndruk jaan wêr't it boek oer giet. Dyn doelgroep is dus: leaftiidsgenoaten.

Soargje dat de ûndersteande ûnderdielen yn elk gefal in plak krije op de poster:
1. Titel
2. Auteur
3. In koart en pakkend sitaat út it boek
4. In loovjend sitaat fan in resinsint (fermeld dêr ek de boarne by)
5. In yllustraasje (foto, skilderij ensafh. mar net deselde ôfbylding as op it omslach)
Lis yn ûngefear hûndert wurden út wêrom'tst de poster sa makke hast.

Makke trochLieukje Leistra-Reidsma
Boek Brouwer, Abe De gouden swipe
NûmerN1/2
Nivo1
Stúdzjelêst1 slu
Wurkfoarmyndividueel
Fokusbetsjutting
Learst

om nei te tinken oer de betsjutting fan it boek

Opdracht

Hjirûnder sjochst by Downloads sân ferskillende omkaften fan De gouden swipe: fjouwer fan Fryske edysjes, twa Nederlânske en ien Amerikaanske (mei de achterflap derby).

1. Meitsje in top 3 fan de yn dyn eagen bêste omkaften.

2. Beskriuw elk fan de trije omkaften. Gean yn op de ôfbylding, de brûkte kleuren, de typografy en de komposysje.

3. Lis koart út wêrom'tst ta de kar fan it omkaft op nûmer 1 kommen bist.

4. Watfoar tip soesto de yllustrator fan dat omkaft jaan wolle om it omkaft nóch better te meitsjen?

5. Watfoar omkaft fynst it minst moaie? Lis dyn kar út oan 'e hân fan in beskriuwing sa as by fraach 2.

6. Asto sels in omkaft meitsje soest, wat soest dan perfoarst dêr op hawwe wolle? Wêrom?

Makke trochLieukje Leistra-Reidsma

Niveau 2 - Opdrachten

Boek Brouwer, Abe De gouden swipe
NûmerN2/1
Nivo2
Stúdzjelêst1 slu
Wurkfoarmyndividueel
Fokustitel
Learst

om te reflektearjen op de titel

Opdracht

1. Wat fynsto fan de titel fan it boek De gouden swipe? Lis út watst der goed oan fynst en wat minder goed.

2. Nei watfoar trije gebeurtenissen yn it boek ferwiist de titel De gouden swipe?

3. Wêrom binne dy gebeurtenissen sa belangryk dat it boek dêr de titel oan ûntlient?

4. Betink sels (of yn oerlis mei in klasgenoat dy't De gouden swipe ek lêzen hat) trije alternative titels.

5. Watfoar titel fynst úteinlik de bêste: de titel dy't Abe Brouwer syn boek jûn hat of ien fan de trije titels dy'tsto sels betocht hast? Lis dyn antwurd út.

Makke trochLieukje Leistra-Reidsma
Boek Brouwer, Abe De gouden swipe
NûmerN2/2
Nivo2
Stúdzjelêst1 slu
Wurkfoarmtwatal as it mooglik is, oars yndividueel
Fokuspersonaazjes
Learst

om personaazjes en relaasjes te analysearjen

Opdracht

Yn dizze opdracht meitsje jim in sosjogram ('sociogram') fan de acht foarnaamste personaazjes. Sjoch hjirûnder by de Downloads.

1. Set de nammen fan de neikommende acht personaazjes yn de lege fakjes fan it skema:

Douwe Ates Wallinga - Lysbeth Wallinga - Ate Wallinga - Wilco Hearema -
Ids Wallinga - Janke - Keimpe - Jouk

2. Lûk linen tusken de personaazjes dy't mei inoar te meitsjen hawwe.

3. Beneam de relaasje dy't de personaazjes mei elkoar hawwe (bygelyks heit en soan, man en frou, freonen, ensafh).

4. Jou yn stekwurden (rûzje, freonskip, fereale ensafh.) oan hoe't harren ferhâlding is.

5. Skriuw yn it koart op hoe't it ôfrint mei de acht personaazjes.

 

Makke trochLieukje Leistra-Reidsma

Niveau 3 - Opdrachten

Boek Brouwer, Abe De gouden swipe
NûmerN3/1
Nivo3
Stúdzjelêst3 slu
Wurkfoarmtwatal (kin ek yndividueel dien wurde)
Fokusferfilming
Learst

om te reflektearjen op ferskillen tusken boek en film

Opdracht

De gouden swipe is yn 1996 troch Steven de Jong ferfilme. De film hat deselde titel as it boek.

A
Besjoch de film (duorret sa'n 85 min.).

B
Meitsje in oersicht fan de ferskillen/oerienkomsten tusken it boek en de film oan de hân fan:

1. De personaazjes
Komme de fjouwer personaazjes Douwe Wallinga, Ate Wallinga, syn faam Janke en omke Ids ek yn de film foar en spylje se ûngefear deselde rol, in gruttere of in lytsere rol as yn it boek? Lis út.

2. De gebeurtenissen
- Douwe slacht syn soan mei de gouden swipe.
- Ate wennet mei Janke by omke Ids op de pleats.
- De draverij om de goude swipe besljochtet de rûzje tusken heit en soan.
Komme dy gebeurtenissen foar yn it boek en yn 'e film? Sa ja, wannear komme se foar yn it boek (siden) en wannear yn 'e film (neam ûngefear it tiidstip).

3. De oanlieding
De oanlieding ta de gebeurtenissen neamd yn punt 2 of it ferrin dêrfan is yn de film oars as yn it boek.
Lis yn dyn antwurd út wat de ferskillen binne tusken boek en film.

4. De foarmjouwing
Fynst de foarmjouwing fan de film passen by de sfear fan it boek? Lis dyn antwurd út.

C
Fynst dat yn it boek en de film sprake is fan itselde ferhaal? Of ferskille boek en film op sa folle (belangrike) punten of sa'n belangryk punt dat der eins in oar ferhaal ferteld wurdt? Jout de film it ferhaal fan it hiele boek wer? Lis dyn antwurd út.

D
Wat fynst better, it boek of de film? Lis dyn antwurd út.

Makke trochLieukje Leistra-Reidsma
Boek Brouwer, Abe De gouden swipe
NûmerN3/2
Nivo3
Stúdzjelêst1 slu
Wurkfoarmyndividueel
Fokustematyk
Learst

om te reflektearjen op de tematyk yn it boek en it liet út de film

Opdracht

It liet 'In nije dei' fan De Kast is nei't it brûkt waard yn de film De gouden swipe in grutte hit wurden.

A
Lês de tekst fan it liet.
Fynst it liet passen by it boek De gouden swipe? Lis dyn antwurd út.

B
1. Wat is it tema fan it liet?
2. Wat is it haadtema fan it boek? Lis dyn antwurd út.
3. By watfoar gebeurtenissen yn it boek past it liet it bêst? Jou de siden oan dêr't dat spilet en beskriuw koart it foarfal/de foarfallen.

C
Sykje in besteand liet - dat hoecht net yn it Frysk te wêzen, in oare taal mei ek - datsto hiel goed by it boek passen fynst.
Jou de titel fan it liet en printsje de tekst of jou de hyperlink nei de webside dêr't de tekst op te finen is.
Lis út wêrom't dit liet neffens dy goed by it haadtema of in oar tema fan it boek past.


In nije dei  De Kast

De nacht is foarby, de sinne is frij, omheech te gean
Aanst wurdt it dei, de moarn is te nei, om stil te stean
It libben wie wrang, it wachtsjen te lang, mar 't nimt in kear
Wês mar net bang, nea wer bang, it hoecht net mear

Der sil gjin dei begjinne, dat ik net by dy bin
Gjin oerwurk foar ús rinne, sûnder sin

Jou my dyn hân, jou my dyn hert
Asto it doarst mei my
Hjir is myn hân, hjir is myn hert
'k Jou myn bestean oan dy
Lang wie it kâld en tsjuster, aanst komt de dei
Fynt it ljocht syn wei, yn in nije dei

'k Kaam net út 'e rie, it paad dat ik gie, it wie sûnder ein
De tiid dy't der wie, it hert dat ik hie, it wie fersein
'k Ha my oan dy jûn, mysels yn dy fûn, 'k begjin op 'e nij
Leafde hat wûn, twa minsken bûn, mar fûgelfrij

Der sil gjin dei begjinne, dat ik net by dy bin
Gjin oerwurk foar ús rinne, sûnder sin

Jou my dyn hân, jou my dyn hert
Asto it doarst mei my
Hjir is myn hân, hjir is myn hert
'k Jou myn bestean oan dy
Lang wie it kâld en tsjuster, aanst komt de dei
Fynt it ljocht syn wei, yn in nije dei

Lang wie it kâld en tsjuster, aanst komt de dei
Fynt it ljocht syn wei, yn in nije dei

Makke trochLieukje Leistra-Reidsma

Docenteninformatie

Yntroduksje

Abe Brouwer waard berne op Burgumerheide (no: Noardburgum) yn 1901. Syn heit wie strjitmakker. In arbeidersbern moast yn dy tiid sa gau mooglik oan it wurk. Op syn alfde jier gie Abe der al mei syn heit op út om te strjitlizzen. Sa kaam er yn hast alle hoeken fan Fryslân en learde er it goed kennen. Syn heit fertelde him oer de skiednis en it lânskip yn elke streek en Abe die in grutte leafde foar Fryslân en it Frysk eigene op. Fan 1920 oant 1925 wurke er yn Eindhoven yn in gesticht foar swaksinnigen. Dêr die bliken dat er eins net bûten Fryslân koe. Hy socht ôflieding yn toanielspyljen en it skriuwen fan stikken en ferskes yn it Hollânsk oer Fryske gebrûken. Dy waarden opnommen yn pleatslike krantsjes.Oantrune troch syn âldste suster skreau er in hiele rige sketsen, toanielstikken, romans en ferhalen yn it Frysk. De gouden swipe waard earst as fúljeton publisearre yn it wykblêd Sljucht en Rjucht.Yn1941 ferskynde it as roman, de earste dy't Abe Brouwer skreau. It skerp tsjinoer inoar stellen fan karakters makke syn boeken populêr. It gie him mear om it fertellen fan ferhalen foar in breed publyk as om literêre boeken.

Ynhâld

Douwe Ates Wallinga syn grutste dream is it winnen fan de Gouden Swipe by de hynstedraverij. Mei syn djoere leafhawwerij ferspilet er hast syn pleats en syn frou Lysbet en krijt er spul mei syn soan Ate. Lange tiid prate heit en soan net mei elkoar, oant Douwe tajout dat Ate gelyk hat. De beide mannen fersoene har mei elkoar. Mar as stamhâlder Ate fereale rekket op de dochter fan de arbeider komt der op 'e nij spul. De striid tusken heit en soan wurdt by eintsjebeslút mei de hynstedraverij om de gouden swipe útfochten.

Swierte

De gouden swipe bestiet út trije dielen mei oan begjin en ein in koart stik dat it ramt is fan it ferhaal en dat fierder amper fan belang is. De trije dielen hawwe elk tsien haadstikken. De lingte fan de haadstikken fariearret fan sa'n fiif oant tsien siden. Foar benammen de N1-lêzers binne dat hânsume brokken tekst. De dialogen binne yn koarte sinnen werjûn en foar N1- en N2-lêzers goed lêsber. Oars is dat mei de beskriuwende stikken. Se jouwe in prachtich byld fan Fryslân en it libben en wurk op en om de pleats. Mar eart in lêzer dat sjocht, moat er him earst troch lange sinnen wrakselje, mei njonken in haadsin in soad bysinnen, en in protte, faak drege, wurden. Foar in N1-lêzer is dat hast net te dwaan en ek in N2-lêzer sil alle war dwaan moatte en kom troch de tekst hinne. Dat wurdt noch dreger om't der yn dit boek út 1941 in soad wurden brûkt wurde foar boerewurk, -ark en -libben dy't troch it modernisearjen fan de lânbou tsjintwurdich net mear bekend binne. N3-lêzers kinne dêr ek lêst fan hawwe.

Diminsjes

Yndikatoaren

Taljochting | komplisearjende faktoaren

Algemiene fereasken (om tekst begripe te kinnen)

Reewilligens

De N1- en N2-lêzer sil boeid wêze moatte troch it ferhaal fan Douwe Wallinga en syn hâlden en dragen benammen tsjin syn soan oer. Oars sil er it boek oan kant lizze om't de beskriuwende stikken sa dreech binne. Mar it ferhaal is wol meinimmend: striid tusken heit en soan en in ferbeane relaasje. It is in ferhaal fan alle tiden. N3-lêzers sille djipper sjen kinne yn: de achtergrûn, de karakters, it âlde dat bliuwe moat yn feroarjende tiden.

Ynteresses

In lêzer dy't affiniteit hat mei buorkjen, út in boerefermidden komt of op it plattelân wennet, sil faaks wat mear ynteresse hawwe yn De gouden swipe.

Algemiene kennis

Algemiene kennis is net fereaske.

Spesifike literêre en kulturele kennis

Literêre kennis is net fereaske. Kennis oer it boerelibben benammen yn de tiid foar de meganisaasje kin it lêzen fan it boek makliker meitsje.

Fertroud mei literêre styl

Wurdgebrûk

It wurdgebrûk yn de dialogen is tagonklik, yn de beskriuwende stikken is it dreech. It brûken fan wurden fan foar de Twadde Wrâldoarloch en foaral wurden dy't te krijen hawwe mei it boerewurk binne foar in soad lêzers dreech nei te kommen.

Sinskonstruksjes

De sinnen yn de dialogen binne koart. De beskriuwende teksten binne mei lange gearstalde sinnen en wiidweidich en âlderwetsk wurdgebrûk foar N1- en N2-lêzers dreech om troch te kommen. 

Styl

De styl is foar N1-lêzers troch wurdgebrûk en sinskonstruksjes yn de beskriuwende teksten sa dreech dat it oanlieding wêze kin en lis it boek oan kant. In N2-lêzer sil him fêstbite moatte yn de ferhaalline en in N3-lêzer krijt miskien ûnderwyls wol each foar it moaie yn dy beskriuwingen.

Fertroud mei literêre prosedees

Aksje

Hynstedraverijen, belslydzjen, reedride, leafde, ferrie troch in freon, generaasjekonflikt, in draverij om de gouden swipe dy't alles besljochtet: der sit genôch aksje yn De gouden swipe.

Gronology

It ferhaal wurdt yn de dielen I, II en III gronologysk ferteld. Oanrin en Ofskie spylje dêrnei en foarmje it ramt fan it ferhaal.

Ferhaalline(n)

De fernaamste ferhaalline is it generaasjekonflikt. De ferhâlding tusken heit en soan komt troch konflikten oant twa kear ta faai te stean. Beide kearen hat in frou dêr in belangryk oanpart yn: mem Wallinga en de faam Janke. De gouden swipe spilet ek in rol. Oan it begjin kostet dy Douwe hast syn pleats en syn frou. By it earste konflikt tusken heit en soan wurdt de swipe brûkt om de soan lústerje te litten. Oan 'e ein wurdt mei de hurddraverij om de gouden swipe it konflikt besljochte.

Perspektyf

It perspektyf is de auktoriale ferteller.

Betsjutting

N1-lêzers kinne De gouden swipe lêze as in oanienskeakeling fan koarte ferhaaltsjes dêr't fan alles yn foarkomt. De N2-lêzer sil meilibje kinne mei Ate dy't sa folle te ferduorjen krijt fan syn heit om't er net docht sa't heit wol. Dat kin hiel werkenber wêze. N3-lêzers kinne har dêrnjonken ferdjipje yn de motiven fan heit Douwe en hoe't hy komt ta it gedrach dat er sjen lit.

Fertroudheid mei literêre personaazjes

Karakters

Haadpersonaazjes binne Douwe Wallinga en syn soan Ate. Lysbeth, de frou fan Douwe, en Janke, de faam fan Ate, spylje in belangrike rol. Jouk, faam/húshâldster en omke Ids binne fan belang as riedslju. Wilco Hearema is de kweade genius.  Doutzen, syn dochter wurdt fan syn hâlden mei de dupe.

Oantal karakters

Der spylje in grut tal karakters yn it boek. De by 'karakters' neamde persoanen spylje de belangrykste rollen en hawwe in dúdlike funksje. De oare karakters, meast folk op en om de pleats, binne mear sydlings belutsen. De skriuwer Waling Dykstra komt yn it ferhaal ek foar as freon fan omke Ids.

Untjouwing fan de karakters

De grutste ûntjouwing sit yn it karakter fan Douwe Wallinga. Syn grutte dream, it winnen fan de gouden swipe, soarget dat er hast de pleats, syn frou en syn soan kwytrekket. It stânsferskil en syn hurde kop moat er oerwinne om it foar de twadde kear wer goed te krijen mei Ate. Dat kostet de grutske boer in soad muoite. De oare karakters binne flak, it binne statyske figueren mar wol mei heftige emoasjes. Om't der gjin djippere lagen yn it boek foarkomme -der stiet wat der stiet - wurdt it boek as triviaal sjoen fol mei 'boere- en Fryslânromantyk'. Foar N1- en N2-lêzers kin dat genôch foldwaning jaan. Foar N3-lêzers sit de útdaging miskien net sa sear yn de personaazjes mar krekt yn de beskriuwingen fan boerewurk, natuer en Fryslân yn dy tiid.

Relevante  boarnen foar dosinten

Biografyske skets op tresoar.nl
Tekst fan de roman yn de dbnl
Zolang de wind van de wolken waait. Geschiedenis van de Friese literatuur. Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam 2006. Side 106, sjoch yn de dbnl.