Docenten Nederlands 15-18

Introductie

Veel gememoreerd is Mulisch' uitspraak 'Ik bén de Tweede Wereldoorlog'. Als zoon van een genationaliseerde Duitser die in de oorlog collaboreerde en een Joodse moeder voelde Mulisch zich de belichaming van de Tweede Wereldoorlog. De oorlog speelt dan ook een grote rol in veel van zijn werken.
In Het stenen bruidsbed speelt het bombardement op Dresden een centrale rol. Dit bombardement in de nadagen van de oorlog, op een stad die nauwelijks een rol speelde in de oorlogsmachinerie van het Derde Rijk en bovendien barstte van de vluchtelingen, wordt wel als oorlogsmisdaad van de geallieerden aangemerkt. Een typisch Mulisch-thema dus, omdat gangbare opvattingen over goed en slecht, schuld en onschuld door dit bombardement onder druk werden gezet. Maar Mulisch zou Mulisch niet zijn als hij daarnaast niet ook verbanden zou leggen met de klassieke mythologie. In Mulisch' magisch-mythische levensfilosofie volstaat het niet de werkelijkheid te beschrijven, maar wordt de werkelijkheid getransformeerd. 'Het gaat hem zowel om het vastleggen van het 'mythische moment' als om het ontraadselen, misschien wel ontmaskeren van de mythe.'
Deze opvatting spreekt niet alleen uit Het stenen bruidsbed, maar ook uit bijvoorbeeld De zaak 40/61 (1962), De aanslag (1982), De ontdekking van de hemel (1992), De procedure (1998) en Siegfried (2001), alle opgenomen in de catalogus van Lezen voor de lijst.
Bron: Kritisch Literatuur Lexicon

Inhoud

De Amerikaanse tandarts Norman Corinth ontvangt een uitnodiging voor een congres in Dresden, de stad die hij als boordschutter in het Amerikaanse leger dertien jaar eerder heeft helpen bombarderen. Hij wordt ondergebracht in het pension van Herr Ludwig, dat de exacte replica is van een huis in Rome dat een zeker Krschowsky heeft laten bouwen - om er vervolgens zelfmoord te plegen.
Corinth voelt zich meteen aangetrokken tot Hella Viebahn, gastvrouw van het congres. Tijdens de openingsrede op de eerste avond verlaten zij, in het gezelschap van Dr. Schneiderhahn, voortijdig het congres en belanden zij in Alexander's Bar. Daar raken zij in gesprek met een man een vrouw die vertellen over het bombardement, hoe de vrouw de Elbe in vluchtte om te ontkomen aan het allesverzengende vuur en hoe zij ook daar nog beschoten werd en haar kind verloor. Gaandeweg wordt ook duidelijk waar Schneiderhahn en Hella waren op 4 februari 1945. Later op de avond gaat Corinth mee met Hella. In haar kamer krijgt hij een aanval wat iets 'wat erger wordt', maar 'hij wist niet wat er erger werd.' In de aansluitende 'Zang' wordt de beschieting van de vluchtelingen in de Elbe vervlochten met de vrijpartij van Corinth en Hella.

De volgende dag vindt Corinth in de ontbijtzaal een krantenknipsel van een artikel dat door Krschowsky is geschreven. Voordat het congresprogramma begint heeft Corinth nog tijd om de Gemäldegalerie te bezoeken. Daar treft hij Schneiderhahn. Omdat hij vermoedt dat Schneiderhahn een verleden heeft als kampbeul, legt Corinth hem het vuur na aan de schenen. Als Scheiderhahn met klem ook maar enige betrokkenheid ontkent, reageert Corinth agressief. Op het congres treft hij Hella, maar weet hij dat hij niet meer met haar naar bed kan gaan. Hij richt zich in plaats van haar op de achttienjarige stagiaire, Karin. Als de congresgangers 's avonds na het eten naar de concertzaal wandelen, zoekt Hella toenadering. Corinth reageert echter afwijzend. Hella heeft het raadsel-Schneiderhahn inmiddels opgelost: hij was spion. Corinth verlaat het concert in de pauze en laat zich door chauffeur Günther naar het pension brengen. In de auto wordt Corinth opnieuw gegrepen door iets wat hij zelf niet kan duiden. Later op de avond wacht Hella vergeefs op Corinth, ten prooi aan gevoelens van diepe wanhoop en eenzaamheid.

Corinth wordt ondertussen op zijn eigen kamer bezocht door Eugène, het homoseksuele hulpje van Herr Ludwig. Na een weinig subtiele verleidingspoging, waar Corinth niet op ingaat, herinnert Eugène zich plotseling dat er een man naar Corinth op zoek was. Uit Eugènes beschrijving maakt Corinth op dat het om Schneiderhahn gaat. Corinth maakt Günther de autosleutels met geweld afhandig en vertrekt haastig naar Schneiderhahns hotel, waar hij in blinde woede ontsteekt en Schneiderhahn neerslaat. Letterlijk gillend van het lachen verlaat Corinth het hotel. Hij krijgt een ongeluk met de auto van Günther en steekt het wrak in brand. Bij het licht van het vuur leest hij het artikel van Krschowsky, dat gaat over de mogelijke vondst van resten van Troje in Hissarlik. 

Moeilijkheid 

Het stenen bruidsbed is zonder meer een zeer moeilijk boek: 'De scholieren die dit boek ooit op hun lijst zetten, kunnen er onmogelijk veel van hebben begrepen. Het kost mij nog steeds de grootste moeite om alles te bevatten, zelfs als ik de gedetailleerde uitleg van J.A. Dautzenberg […] erbij pak.' (Arnold Heumakers in NRC Handelsblad, 3 juni 2005). Een valkuil is dat leerlingen het boek lezen als psychologische roman en daardoor andere aspecten over het hoofd zien. Alle lezers, ook op N6 zullen hulp nodig hebben, bijvoorbeeld in de vorm van opdrachten, om een adequate betekenis aan de roman toe te kennen. Op verhaalniveau is het verhaal echter goed te volgen. Wat de roman interessant en uitdagend maakt voor N5- en N6-lezers is dat er ook veel is wat zij wél herkennen, zoals de indeling van de klassieke tragedie en de verwijzingen naar de Trojaanse oorlog. Een heel geschikt boek voor de gevorderde en ambitieuze lezer, in het bijzonder voor gymnasiasten.