Docenten Nederlands 15-18

Introductie

De familieroman komt rond 1900 tot volle bloei in Europa. De bloei houdt verband met het naturalisme. In de familieromans uit deze periode staat vooral het verval van bourgeoisfamilies centraal. Dit is te verbinden met een ontwikkeling begin 1900 waarin hechte familiebanden (gebaseerd op gezamenlijk gedeelde burgerlijke normen en waarden) ter discussie kwamen te staan omdat de jongere generaties meer vrijheid wilden hebben. Couperus behoorde zelf tot een grootburgerlijke familie (Haagse bourgeoisie); en hij was een vertegenwoordiger van die jonge generaties. Door zijn homo-erotische aanleg, die regelrecht tegen de burgerlijke waarden indruiste, kwam een kritische en afstandelijke houding ten opzichte van zijn familie en de Haagse kringen hem goed uit.

Inhoud

Let op: onderstaande tekst bevat belangrijke details over de afloop van het verhaal.
Centraal staat een geheim tussen drie zeer oude mensen: mevrouw Dercksz, de heer Takma en dokter Roelofsz. Mevrouw Dercksz heeft destijds in Indië een geheime relatie gehad met de heer Takma. Toen haar man dit ontdekte heeft Takma hem gedood; mevrouw Dercksz hielp daarbij. Dokter Roelofsz heeft als doodsoorzaak verdrinking opgegeven en werd daarmee medeplichtig. De drie zeer oude mensen dragen dit geheim met zich mee. Gaandeweg wordt duidelijk dat vrijwel iedereen op de hoogte is. Zij weten echter niet wie precies het geheim kennen waardoor ze hun gevoelens niet kunnen delen met elkaar. Ze worden somber en angstig.
Het centrale personage is Lot. Hij is de kleinzoon van mevrouw Dercksz en (zonder dat Lot dit weet) van meneer Takma. Zijn moeder is namelijk de dochter van mevrouw Dercksz en meneer Takma. Hij huwt Elly; zij is de kleindochter van meneer Takma. Lot en Elly zijn dus neef en nicht, hetgeen zij zelf wel vermoeden. Lot is een charmante, ijdele, niet-zinnelijke en nogal bangelijke man (hij is vooral bang voor de ouderdom), die twijfelt aan veel, waaronder zijn schrijverschap en zijn huwelijk, maar die niet in staat is om krachtig op te treden en door te zetten. Hij komt als laatste achter het geheim.

Moeilijkheid

De moeilijkheid voor de N4-lezer schuilt niet zozeer in het taalgebruik of de lange zinnen als wel in de in eerste instantie ingewikkelde familieverhoudingen. Het vertelperspectief zal voor de N4-lezer lastig zijn door de vele dialogen en de uitgebreide gedachtegangen van de vele karakters. Voor hen is het interessant te onderzoeken wat het effect van dit perspectief is op hun lezersoordeel en op de personages. Hoe reageren zij en waarom?
Voor de N5-lezer is het boek geschikt omdat zij meer in literaire klassiekers geïnteresseerd zijn en omdat er een compleet andere sfeer en tijd met andere zeden en gewoonten aan de orde komt. Ze zullen zich de literaire stroming naturalisme eigen moeten maken om het werk optimaal te kunnen waarderen. Ook kunnen zij zich verdiepen in de plaats van het enorme oeuvre van Couperus in de Nederlandse literatuur. Couperus heeft een enorme hoeveelheid geschreven en is een erudiet persoon geweest.
Voor de N6-lezer is het een prachtige uitdaging om het werk van Couperus in kaart te brengen en zo een helder portret te schetsen van deze grote schrijver. De N5- en N6-lezer zal ook de schoonheid van de stijl van Couperus ervaren.