Docenten Nederlands 15-18

Introductie

Cyriel Buysse (1859-1932) behoorde tot een welgestelde en ontwikkelde familie in de Vlaamse Leiestreek. Pas na zijn 26e ging hij schrijven, op aanraden van zijn tante, de schrijfster Virginie Loveling. Zijn eerste echte roman verscheen in 1893: Het recht van de sterkste. Bij de oprichting in datzelfde jaar van het tijdschrift Van Nu en Straks zat Buysse in de redactie.
Tot de Eerste Wereldoorlog vond Cyriel Buysse zijn trouwste lezers in Nederland. Samen met Louis Couperus richtte hij het maandblad Groot Nederland op, waarvan hij redacteur bleef tot zijn dood. Vanaf zijn huwelijk in 1896 met een Nederlandse jonkvrouw woonde hij ’s winters in Den Haag en ’s zomers op zijn Belgische landgoed. Tijdens de Eerste Wereldoorlog verbleef hij permanent in Nederland; na de oorlog keerde hij terug naar Vlaanderen, waar zijn werk eindelijk meer aandacht kreeg. In 1921 ontving hij de Staatsprijs voor Proza.
Buysse wordt beschouwd als de grootste naturalistische schrijver van Vlaanderen. Zijn werk sluit aan bij het oudere Vlaamse realisme van o.a. Stijn Streuvels, maar was ook beïnvloed door het Franse naturalisme van o.a. Emile Zola. Het recht van de sterkste wordt gezien als de eerste Vlaamse naturalistische roman.

Inhoud  

'Zij was de zwakste; hij was de sterkste. En geen ander recht dan het recht van de sterkste werd, in haar maatschappelijke stand, begrepen en erkend.' Zo staat het halverwege deze naturalistische roman. 'Zij' is Maria, een jonge vrouw die droomt van een beter leven, droomt eens te kunnen ontsnappen aan de misère van de achterbuurt in Brakel waar ze opgroeit. 'Hij' is Reus, de onbehouwen bruut die Maria verkracht, bezwangert en daarmee haar toekomst vermorzelt.
Reus vraagt Maria ten huwelijk, en even lijkt zelfs de brute Reus vatbaar voor de mooie kanten van het leven. Maar dan verdenkt hij haar, ten onrechte, van ontrouw; hij mishandelt haar en laat haar aan haar lot over. Later keert hij toch weer bij haar terug, al blijft hij ook scharrelen met andere vrouwen. Als hij zijn baan kwijtraakt, sluit hij zich tot afschuw van Maria aan bij een dievenbende. Bij een grote criminele actie, die helemaal uit de hand loopt, wordt Reus gearresteerd. Hij wordt voor maanden in de gevangenis gezet – eindelijk rust voor Maria. Wel moet zij nu gaan bedelen om te overleven.
Na de geboorte van haar tweede kind gaat Maria’s gezondheid sterk achteruit. Reus lijkt wat rustiger geworden. Maar dan ziet Maria op een nacht dat haar jongere zusje, dat bij haar in huis voor de kinderen is komen zorgen, door hem wordt aangerand waar zij bij is. Dat is letterlijk de doodssteek voor Maria.

In dit debuut uit 1893 schetst de Vlaamse schrijver Cyriel Buysse (1859-1932) een onthutsend beeld van de volksmens in zijn tijd. Ruzie, diefstal, dronkenschap, roddel en achterklap, solidariteit en vijandigheid, losse zeden. De geestelijkheid komt er in dit boek niet goed van af en dat was (naast het platvloerse taalgebruik en de onfatsoenlijke omgangsvormen) voor de katholieke kerk reden het boek te verketteren en te verbieden. Buysse is schatplichtig aan Emile Zola, maar op zijn beurt een voorbeeld voor Louis Paul Boon en Hugo Claus. Een bijzonder boek, ook vanwege het Vlaamse taalgebruik, dat voor Nederlanders toch goed leesbaar is. Bij deze heruitgave (met originele noten van de auteur) van dit literair belangrijke boek was een inleiding wel op zijn plaats geweest. Een belangrijk boek.
(gedeeltelijk ontleend aan J. van Bree, NBD Biblion)

Moeilijkheid

Aan de ene kant is dit boek heel goed te doen: niet dik, geen ingewikkeld verhaal, goed verteld, duidelijke personages, genoeg actie, genoeg aanknopingspunten voor inleving. Anderzijds: het boek is meer dan 120 jaar oud en het beschrijft een werkelijkheid die erg ver van de leerling af staat. Het verhaal is rauw, somber en confronterend. De taal is lastig: verouderd, Vlaams taalgebruik, en zelfs hier en daar de straattaal van het ruwe volk dat wordt geportretteerd; er zijn wel wat verklarende voetnoten, door Buysse zelf toegevoegd, maar die hulp is eigenlijk onvoldoende. Er wordt duidelijk gerekend op een actieve, 'volwassen' lezer, die een 'goede verstaander' is: hij moet het nogal eens doen met een half woord.