Docenten Nederlands 15-18

Introductie

Eline Vere is het prozadebuut van Louis Couperus. De roman, oorspronkelijk als feuilleton verschenen, maakte Couperus in één klap beroemd. Het was duidelijk: hier lag zijn talent. Couperus was een geboren verteller die met een groot psychologisch inzicht en empathisch vermogen zijn romanfiguren en hun milieu tot leven wist te brengen. Na Eline Vere volgden in hoog tempo klassiekers als Noodlot, Langs lijnen van geleidelijkheid, De stille kracht en De boeken der kleine zielen. In veel van zijn werk is het noodlot een grondmotief.
Naast psychologische romans begon Couperus al vroeg ook andersoortig proza te publiceren: verhalenbundels en reisverslagen. Het totale oeuvre van Couperus wordt vaak in vier groepen verdeeld: 1. eigentijdse psychologische romans; 2. symbolische sprookjes en mythologische romans; 3. historische romans; 4. korte historische verhalen, reisimpressies en journalistieke schetsen. Op lezenvoordelijst.nl zijn naast Eline Vere ook De stille kracht (1900) en Van oude mensen, de dingen, die voorbijgaan... (1906) te vinden. Alledrie behoren tot de eerste groep.
Eline Vere werd in 1991 verfilmd door Harry Kümel. De roman werd in 1918 voor het eerst als toneelstuk opgevoerd; Couperus' vrouw had het boek voor toneel bewerkt. In 2007 bracht het Nationale Toneel een nieuwe bewerking, door Léon van der Sanden; Eline werd gespeeld door Maria Kraakman.

Inhoud

Let op: onderstaande tekst bevat belangrijke details over de afloop van het verhaal.
Eline Vere is na de dood van haar ouders samen met haar zusje Betsy opgevoed door een oudere tante. Betsy trouwt met de rijke Henk van Raat en na tante's dood trekt Eline bij hen in. Als het verhaal begint, woont ze er al drie jaar. Eline vult haar dagen met visites maken, zingen, lezen, samen met Betsy gasten ontvangen en naar de opera gaan. Ze geeft zich graag over aan fantasierijke bespiegelingen, die de realiteit vervangen. In de Haagse kringen vinden veel meisjes Eline kil en aanstellerig.
Otto van Erlevoort verklaart Eline zijn liefde en hij vraagt haar ten huwelijk. Hoewel Eline geen liefde voelt en eigenlijk niet weet wat ze wil, stemt ze, in een emotionele bui, toe. Een tijdje later wordt het paar uitgenodigd de zomermaanden op de Horze, het landgoed van de familie Van Erlevoort, door te brengen. Hier heeft Eline de gelukkigste tijd van haar leven.
Vincent Vere, een neef van Betsy en Eline, heeft tijdens Eline's afwezigheid bij Betsy mogen logeren. Hij is een decadente, ziekelijk nerveuze jongeman, die wel veel van de wereld gezien heeft, maar het niet ver heeft geschopt. Eline voelt zich verwant met Vincent en voert lange gesprekken met hem. Op den duur vormt Vincent een bron van spanning in huize Van Raat; Eline kiest radicaal voor haar neef, en dat leidt uiteindelijk tot een breuk met Otto en daarna met Betsy. Vanaf dan gaat het met Eline bergafwaarts: haar gezondheid, zowel lichamelijk als geestelijk, heeft ernstig te lijden onder haar gebrek aan levenskracht.
Tegen het eind van het verhaal verschijnt er nog een nieuwe man in haar leven: Lawrence St Clare, een vriend van Vincent uit Amerika. Deze sterke persoonlijkheid probeert Eline te overtuigen van zijn levensfilosofie: ieder mens kan door een krachtige eigen wil zijn leven sturen. Ze praten veel samen, hij bekent haar zijn liefde en vraagt ten slotte haar hand. Zij aarzelt en denkt dat het al te laat is: zij kan toch niemand meer gelukkig maken? Ze zal hem over vijf maanden, als hij is teruggekeerd van een reis met Vincent naar Rusland, definitief antwoord geven. Als beiden zijn vertrokken, blijft ze eenzamer dan ooit achter. Ze eet en slaapt nauwelijks meer, verwaarloost zichzelf en heeft aanvallen van waanzin. Tijdens een hevige aanval neemt ze om te kunnen slapen een overdosis morfinedruppels. In haar doodsstrijd haalt ze Otto's portret uit het medaillon dat ze altijd draagt, en verslindt het ('O Otto! Jij was het alleen, mijn Otto, niet Vincent, niet St Clare, alleen jij... jij... Otto... o God!').
Het slothoofdstuk speelt één jaar later en vertelt hoe het met de belangrijkste, andere personages afloopt.

Moeilijkheid

Eline Vere is een mooi boek voor een ervaren lezer, vooral voor de lezer die van psychologie houdt en gevoelig is voor taal en stijl. De lezer moet geduld kunnen opbrengen - het duurt lang voordat het verhaal echt op gang komt, en het verhaal mist voor de moderne lezer soms tempo en vaart. Zinnen als 'Maar Emilie de Woude bracht haar eigenaardige, bruyante vrolijkheid mede, die haar tot schaterens toe opwond. Deze tintelende kout verlichtte haar een weinig de doffe atmosfeer der salons, waar het gas nog niet was opgestoken, waar langs de laag geplooide meubelgordijnen een schemerende somberheid binnenzonk, die de vrolijkheid van het verguldsel, van het havanna-satijn, van het vieil-or peluche der draperieën en meubels in treurige schaduwen scheen uit te wissen.' (XII, 5) mogen de sfeer en de couleur locale fraai kenmerken, ze vormen tegelijk een hindernis voor de moderne (jonge) lezer. Als de lezer bereid is zich over te geven aan de eigen dynamiek van de roman, zal hij toch gegrepen worden; dat het boek een kleine 600 pagina's telt, is dan geen probleem meer.
Het tragische lot van Eline en de wijze waarop zij het ondergaat, zullen bij de ene lezer ontroering teweegbrengen en bij de andere vooral ergernis. De vragen die Couperus opwerpt met betrekking tot de zin van het bestaan, het (nood)lot en de vrije wil zijn ook voor moderne mensen relevant; door de naturalistische inslag van de roman kunnen die vragen op jonge lezers behoorlijk indringend overkomen. Hoewel de hoofdpersoon een vrouw is, is het geen vrouwenboek; misschien voelen jongens zelfs, net als in het verhaal, meer sympathie voor Eline dan meisjes.
Het verhaal is 'op zich' niet moeilijk en ook heeft de schrijver geen complexe literaire trucs toegepast die grote behendigheid van de lezer vergen. Het is vooral de afstand tussen de beschreven wereld en de onze, in combinatie met de hiervoor genoemde factoren, die vraagt om de nodige volwassenheid van de lezer. Niet elke lezer op N4 zal daarom aan dit boek toe zijn.