Docenten Nederlands 15-18

Introductie

Marcellus Emants (1848-1923) stamde uit een gefortuneerde Haagse juristenfamilie. Zijn vader dwong hem rechten te studeren. Na de dood van zijn vader stopte hij met zijn studie. De erfenis stelde hem in staat schrijver te worden en veel te reizen. Hij heeft nooit een baan gehad. Behalve romans en novellen schreef Emants ook gedichten, toneelstukken, reisverslagen en beschouwingen.
Emants werd al snel een omstreden schrijver. Dat had te maken met zijn opvattingen over literatuur. Hij was beïnvloed door het Franse naturalisme van Zola en de gebroeders De Goncourt. Volgens die opvattingen wordt de mens bepaald door erfelijkheid, opvoeding en milieu. Van een vrije wil is geen sprake. Emants beschouwde het leven als zinloos en meende dat de mens wordt gedreven door zijn seksualiteit. Deze opvattingen zijn duidelijk te herkennen in Een nagelaten bekentenis, dat geldt als zijn meesterwerk. Het verscheen in 1894, kreeg goede kritieken, toch moest het verramsjt worden. De tweede druk verscheen pas in 1918.
De Tachtigers zagen in hem een voorloper, maar Emants zelf zag geen verwantschap.

Inhoud

Een nagelaten bekentenis opent met de zin: 'Mijn vrouw is dood en al begraven.' Een paar alinea’s verder bekent de ik-figuur Willem Termeer schuld: 'Ik heb haar vermoord!'
Na de schuldbekentenis volgen bijna 230 pagina’s zelfrechtvaardiging. Willem Termeer beschouwt zichzelf als een 'dégéneré', een product van de losbandige levenswijze van zijn voorouders. Hij kan zichzelf niet veranderen, alleen analyseren. Zijn jeugd was niet gelukkig. Op de lagere school voelt hij de vijandigheid om zich heen. Een vechtpartij ontloopt hij door te vluchten: een eerste bewijs van lafheid, dat hem zijn hele leven zal kwellen.
Uit verlegenheid kan hij geen contact leggen met meisjes. Zijn fantasieën nemen wel steeds grootsere vormen aan en de kloof met de realiteit wordt steeds groter.
De dood van zijn ouders stelt hem in staat zonder werken te leven. Elke poging tot verdere studie geeft hij op. Ondanks zijn kapitaal en zijn nieuwe zelfstandigheid lukt het hem niet zijn dromen over een leven vol sensaties te realiseren.
Wanneer hij dertig wordt, besluit hij een vrouw te zoeken. Hij trouwt met Anna, de dochter van zijn voogd. Het huwelijk wordt voor beiden een desillusie. Na het overlijden van hun dochtertje op anderhalfjarige leeftijd deelt Anna alleen nog uit plichtsbesef het echtelijk bed.
Anna raakt erg gesteld op ex-dominee De Kantere, een weduwnaar, die met zijn dochtertje naast hen komt wonen. Met hem voert Termeer heftige debatten over de vrije wil versus erfelijke bepaaldheid. Omdat Anna hem voortdurend afwijst, zoekt Termeer afleiding. Hij raakt in de ban van Carolien, een prostituée, die hij voor zichzelf wil hebben, maar dat kost meer geld dan hij kan betalen. Anna weigert een scheiding, Carolien maakt hem gek van jaloezie. In een overspannen toestand dient Termeer Anna een aantal lepels van het slaapmiddel chloraal toe, tot ze sterft.   

Moeilijkheid

Een nagelaten bekentenis beslaat 230 dicht bedrukte bladzijden zonder indeling in hoofdstukken. In de eerste helft daarvan duikt de ik-persoon diep in zichzelf in een vrijwel ononderbroken monoloog. Dat maakt het boek ongeschikt voor de beginnende N4-lezer. Die zal het 'saai' vinden. Ook kunnen leerlingen moeite hebben met het sombere, pessimistische mensbeeld van de hoofdpersoon.
Het taalgebruik is verouderd, Emants gebruikt veel woorden die niet meer gebruikelijk zijn of een andere betekenis hebben gekregen. Een woordenboek is hier nodig.
De compromisloze zelfanalyse van Willem Termeer blijft boeiend voor de gevorderde N4-lezer en de lezer van N5/N6.