Docenten Nederlands 15-18

Introductie

A.F.Th. van der Heijden (1951) debuteerde in 1978 onder het pseudoniem Patrizio Canaponi. Vanaf zijn debuut tot op de dag van vandaag werkt Van der Heijden nauwgezet aan de opbouw van een groot en breed opgezet oeuvre. In diverse romans zijn verwijzingen te vinden naar zijn schrijverschap en zo heeft het merendeel van zijn boeken inhoudelijk met elkaar te maken. Veel van zijn boeken gaan over 'het leven in de breedte': het vertragen van de tijd door het moment te verbreden in de herinnering, en zo de tijd haar tanden uit te trekken.
Van der Heijden werkt parallel aan twee romancycli: 'De tandeloze tijd', waarvan Advocaat van de hanen het vierde deel is, en 'Homo duplex', waartoe o.a. Het schervengericht (2007; N6) behoort. Beide cycli zijn nog onvoltooid. Naast deze titels zijn ook Het leven uit een dag (1988) en Tonio (2011) op Lezenvoordelijst te vinden, beide op N4.
Het werk van Van der Heijden is veelvuldig bekroond, onder andere met de Gouden Uil, de AKO Literatuurprijs, de Libris Literatuur Prijs, de Constantijn Huygensprijs en de P.C. Hooftprijs. Zijn boeken worden meestal lovend ontvangen, al klinkt er ook kritiek. Zo schrijft Frans de Rover over Advocaat van de hanen: 'Leven in de breedte, schrijven in de breedte, en dan ook nog: lezen in de breedte - dat kan nét te veel worden. Advocaat van de hanen leest als een trein, maar dat wil in dit geval ook zeggen dat je, zonder iets te missen, diverse stations kunt overslaan.'
Verschillende boeken van Van der Heijden zijn, net als Advocaat van de hanen, verfilmd. De verfilming uit 2016 van De helleveeg (deel 5 van 'De tandeloze tijd') kreeg goede recensies en twee Gouden kalveren; de verfilming van Tonio (2016) was de Nederlandse inzending voor de Oscars.

Inhoud  

Deel vier van 'De tandeloze tijd' is een epiloog bij het levensverhaal van Albert Egberts, die als min of meer gearriveerde operalibrettist alleen nog een bijrol speelt. Hoofdpersoon is zijn voormalige advocaat en rivaal in de liefde Ernst Quispel, een gewezen idealist met een eigenaardig drankprobleem (hij zuipt zich eens in het kwartaal een delirium) en een slecht huwelijk. Tijdens een van zijn drankgelagen is Quispel getuige van de dood van de krakersleider Kiliaan Noppen, wat hem er niet van weerhoudt om de verdediging van dit vermeende slachtoffer van politiegeweld op zich te nemen. Het wordt een fiasco. Quispel gaat langzaam op alle fronten naar de verdommenis, en eindigt zonder baan, zonder vrouw (die hem op het moment dat hij echt verliefd op haar wordt verlaat voor Egberts) en zonder illusies. Behalve een filosofische roman over de teloorgang van idealen en de onkenbaarheid van de werkelijkheid – het is tot op het laatst onduidelijk waaraan Noppen echt is gestorven – is Advocaat van de hanen ook een spannende politieke thriller, en daarmee het toegankelijkste deel van 'De tandeloze tijd'. Het boek geeft bovendien een prachtig beeld van Amsterdam in de jaren 1985-86, toen de confrontatie tussen krakers (de 'hanenkammen' waarnaar de titel verwijst) en politie op een hoogtepunt was. Het pleit voor Van der Heijdens gevoel voor compositie dat zijn cyclus in dit laatste deel weer terugkomt bij het krakersgeweld dat ook in de op 30 april 1980 gesitueerde proloog (De slag om de Blauwbrug) een belangrijke rol speelt.
[Ontleend aan: Jet en Pieter Steinz, Gids voor de wereldliteratuur, p. 208]

Moeilijkheid

Dit boek leest niet bepaald vlot. Van der Heijden schrijft doorwrocht proza, vaak met ingewikkelde zinnen en moeilijke woorden. De brede, trage manier van vertellen kan het lezen van zo’n dik boek tot een stevige opgave maken. De structuur is lastig, waardoor veel van de lezer gevraagd wordt; de beginnende N4-lezer kan er met behulp van opdracht N4/1 vat op krijgen.
De gedachten van de hoofdpersoon staan waarschijnlijk ver van jonge lezers af; het feit dat die gedachten vaak vertroebeld zijn door overmatig alcoholgebruik, maakt het alleen maar lastiger. Sommige lezers zullen moeite hebben met Quispel; ze vinden hem onsympathiek en willen zich niet met zijn gedrag en ideeën identificeren.
Kortom: men moet een gevorderde lezer zijn (vanaf N4) om van dit boek te kunnen genieten.
Advocaat van de hanen is het vierde deel van een romancyclus, maar het boek kan heel goed zelfstandig gelezen worden. De verwijzingen naar eerdere delen leveren geen problemen op; deel 3 (ruim 1400 bladzijden) verscheen overigens pas na deel 4.