Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18

 | niveau 4 | Knielen op een bed violen

Introductie

Jan Siebelink (1938) groeide op in een streng protestants gezin. Zijn jeugd stond in het teken van de bekering van zijn vader nadat die een hemels visioen had gehad. Deze gebeurtenis speelt een belangrijke rol in Knielen op een bed violen.
In debuteerde 1975 Siebelink met de verhalenbundel Nachtschade. Daarna volgde een groot aantal andere boeken. Zijn grote doorbraak volgde pas 30 jaar later met de bestseller Knielen op een bed violen. Elk boek dat sindsdien verschijnt, is succesvol. Vooral de boeken waarin een soort 'vervolg' van Knielen op een bed violen te zien is, zijn geliefd: Engelen van het duister (2001, heruitgegeven in 2006), De kwekerij (2007) en De buurjongen (2017); in Margje (2016) vertelt hij het verhaal van Knielen opnieuw, maar dan vanuit de moeder.
Over zijn schrijverschap zegt Siebelink zelf: 'Een aantal nauwelijks opvallende gebeurtenissen en feiten uit de werkelijkheid door de verbeelding en de betovering van de stijl tot iets groots transformeren - dàt is voor mij literatuur. In mijn romans en verhalen gaat het altijd om gewone mensen, maar door intens licht op hen te laten vallen, komen ze los van de werkelijkheid en worden tot raadselachtige personages. Literatuur hoort mensen bijzonder te maken.'

Inhoud

Nadat zijn moeder is overleden loopt Hans Sievez van huis weg om te ontkomen aan zijn vader en het steile geloof dat hij aanhangt. Hij gaat als leerling werken op een kwekerij, volgt cursussen en samen met zijn jeugdliefde Margje begint hij zijn eigen kwekerij.
Gaandeweg kom Hans steeds meer onder invloed van de oefenaar Jozef Mieras. Deze probeert Hans te bekeren tot het ware geloof, maar Hans moet aanvankelijk niet veel van hem hebben. Desondanks vallen Mieras' aansporingen in vruchtbare aarde. Als Hans door God geroepen wordt, kan hij op niemand anders terugvallen dan Mieras en zijn vrienden. 'Margje mocht hier niets van weten. Ze zou er niets van begrijpen, zij moest hier helemaal buiten blijven.' Hoewel Margje ondanks haar eigen scepsis enige tijd moeite doet om Hans te volgen, raken Hans en Margje steeds verder van elkaar verwijderd. Stille getuige van deze verwijdering is de oudste zoon Ruben.
In Knielen op een bed violen vertelt Jan Siebelink het verhaal van zijn vader. 'Ik ben altijd bang geweest om het complete verhaal te vertellen: het geleidelijke maar onstuitbare afglijden van een zachtaardig maar in zijn jeugd verwond man - vluchtend in het zwartste calvinisme - én het verdriet dat hij in zijn naaste omgeving veroorzaakt. Het is ook het verhaal van een grote liefde. Een man en een vrouw: de een wil overleven in het hiernamaals, de ander in het nu.'

Moeilijkheid

Knielen op een bed violen is een pittig N4-boek. Verteltechnisch is het verhaal goed te volgen, ook voor N3-lezers. Wat het lastig maakt, is dat het verhaal ver staat van de leefwereld van jonge lezers die niet in het beschreven milieu zijn opgegroeid. In bevindelijk gereformeerde kringen is Knielen op een bed violen met gemengde gevoelens ontvangen. Sommige lezers herkennen veel in Siebelinks beschrijvingen en vinden Knielen op een bed violen een liefdevolle roman. Anderen ervaren de roman als een karikatuur. Gevorderde N4- en N5-lezers zullen het wellicht interessant vinden om ofwel kennis te maken met een wereld die zij niet kennen, dan wel zich te verdiepen in de manier waarop het milieu van Hans Sievez wordt beschreven. Er wordt zeer frequent verwezen naar de Bijbel. Enige interesse in geloofskwesties is noodzakelijk. 

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid De roman zal van de meeste lezers een vrij grote bereidheid vragen, ten eerste door de omvang (450 p.) en ten tweede doordat het verhaal ver van de leefwereld van de meeste leerlingen af staat. Op Scholieren.com gebruiken leerlingen woorden als 'zwaar' en 'moeilijk' om te beschrijven wat ze van het boek vonden.
  Interesses Belangstelling voor en/of affiniteit met geloofskwesties is een pre, misschien onontbeerlijk. Anderzijds kunnen leerlingen die niet of nauwelijks bekend zijn met de christelijke traditie ook veel leren door het lezen van deze roman. 
  Algemene kennis Er wordt weinig algemene kennis verondersteld. 
  Specifieke literaire en culturele kennis Er wordt veel verwezen naar de Bijbel. Leerlingen met kennis van de Bijbel (en kerkgeschiedenis) zijn duidelijk in het voordeel. 

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabulaire Het vocabulaire in de beschrijvende passages is ook voor N3-lezers niet heel moeilijk. Het taalgebruik van de 'oefenaren' is wel lastig, mogelijk zelfs een struikelblok voor N3 en N4. 
  Zinsconstructies In sommige dialogen zeer complex, ook voor N4 en N5; zie het citaat hieronder.
  Stijl Siebelink alterneert tussen heldere beschrijvingen en minder gemakkelijk te volgen en duiden gedachten, monologen en dialogen: '… de verbondsbetrekking op God, de ziel onder de tucht der wet gesteld, de bekeerde die juist leed, die juist diende te lijden, omdat hij onder het zegel van de verkiezing lag …'

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters Hans is het meest uitgewerkte karakter. De lezer leert hem goed kennen in zijn denken en handelen. Daarnaast wordt ook Margjes voelen en denken duidelijk beschreven. De oefenaren Mieras, Steffens en Ibel zijn bijfiguren. 
  Aantal karakters Alleszins overzichtelijk. Behalve Hans en Margje, speelt Ruben een belangrijke rol in het boek. Zijn rol is bescheiden, in aanmerking genomen dat hij het alter ego van de schrijver is. 
  Ontwikkeling van de personages De meeste nadruk ligt op de ontwikkeling van Hans Sievez. Zijn ontwikkeling is weliswaar helder beschreven, maar is voor veel leerlingen niet invoelbaar. Leerlingen met een bevindelijk gereformeerde achtergrond zullen de ontwikkeling van Sievez veel beter kunnen duiden. 

Vertrouwdheid met literaire procedés

 Spanning Er komt weinig actie in het verhaal voor; voor een N3-lezer waarschijnlijk te weinig. De spanning is vooral psychologisch: lezers van N4 en N5 zullen hier oog voor hebben en deze weten te waarderen. 
  Chronologie Het verhaal wordt chronologisch verteld. 
  Verhaallijn(en) Er is één verhaallijn. Er is sprake van een parallel tussen Hans Sievez senior en junior. Geen probleem.
  Perspectief Wisselend perspectief. De wisselingen zijn duidelijk gemarkeerd. Eenmaal wordt Hans Sievez in de tweede persoon aangesproken. Interessant voor de N5-lezer.  
  Betekenis Het zal alle lezers, ongeacht hun niveau, opvallen dat  er een grote, maar gedoemde liefde wordt beschreven. N3-lezers zullen de oorzaak van de verwijdering tussen Hans en Margje leggen bij Hans' bekering. Ze zullen echter moeite hebben deze bekering te begrijpen. Ook voor leerlingen op N4 en N5 ligt hier een uitdaging, omdat zij nog niet beschikken over voldoende levenservaring om de keuzes die Hans maakt te kunnen invoelen.