Docenten Nederlands 15-18 | niveau 4 | De gezichtslozen

Introductie
Alicja Geschinska (Warschau, 1981) vluchtte op zevenjarige leeftijd uit Polen met haar ouders naar België, waar ze eerst enkele maanden in een AZC verbleven. Ze is daarna in Oost-Vlaanderen naar school gegaan. In Gent heeft ze filosofie gestudeerd en daar is ze ook gepromoveerd. Ze heeft haar vak ook buiten België beoefend, in de VS en het VK. Ze stond, op uitnodiging van Guy Verhofstadt, kandidaat bij de Europese Verkiezingen van 2019.
Sinds 2016 publiceerde ze romans (debuut: Een soort van liefde) en essays; ze schreef ook poëzie (debuut: Trojaanse gedachten) en voor het theater. Ze leverde tientallen bijdragen aan en interviews voor verschillende opiniebladen, zoals Newsweek, The Brussels Times en Filosofie Magazine. Voor de Vlaamse televisie maakte ze het programma Wanderlust (twee seizoenen), waarin ze sprak met diverse bijzondere persoonlijkheden. Haar literaire en haar filosofische werk is enkele malen bekroond; daarnaast ontving Gescinska in 2025 een koninklijke onderscheiding. Gescinska is voorzitter van de Vlaamse afdeling van schrijversorganisatie PEN International.

Inhoud
De 31-jarige Mona werkt in 2019 in Beiroet aan een project getiteld ‘Triumph of Tolerance’: een reeks kunstfoto’s ‘om de menselijke en levensbeschouwelijke diversiteit op beeld te vieren; portretten van steden waar mensen met verschillende religieuze achtergronden met elkaar hebben leren leven na jaren van vallen en opstaan.’ In dat kader heeft ze al enkele Europese steden gefotografeerd, zoals Belfast en Sarajevo.
De vriendinnen Juhaina en Ruba, van wie zij woonruimte huurt, hebben kritiek op haar eerste foto’s van Beiroet, die duidelijk haar westerse blik verraden. Ze zeggen dat Mona’s beeld van Beiroet onvolledig zal blijven als ze niet ook de vluchtelingenkampen fotografeert, ‘de rattenholen van het zuiden’. Na een eerste bezoek aan het Palestijnse vluchtelingenkamp Shatila – berucht van de slachtpartij in 1982 – wordt Mona door de Palestijnse Suhaila meegenomen naar Bourj al-Barajneh, het kamp waar zij geboren is en waar haar moeder nu nog steeds woont. Suhaila maakt Mona duidelijk dat zij de Palestijnen niet moet portretteren als slachtoffers: ‘Als je ons wil fotograferen, moet je begrijpen wie we zijn. En wij zijn geen slachtoffers, maar overlevers.’
De ontmoetingen, gesprekken en de verhalen die ze hoort, dwingen Mona ertoe haar blik op de werkelijkheid bij te stellen. De foto’s die ze nu maakt, zijn rauw en confronterend. Dat wordt haar door Juhaina en Ruba niet in dank afgenomen: ‘Wat er gebeurt, is dat westerlingen zoals jij die twee maanden geleden nog onwetend waren, zich ontpoppen als rechtvaardige rechters en op de verkeerde vingers beginnen te tikken.’ Komt het Europa wel toe om morele oordelen te vellen, terwijl het zelf geen fraaie rol speelt in de vluchtelingencrisis?
Na haar terugkeer in België besluit Mona zich te verdiepen in de problematiek van staatlozen en mensen zonder geldige verblijfsvergunning in Europa. ‘Ik kan me niet geborgen weten in mijn eigen land als het mensen onzichtbaar maakt.’ Ze voert gesprekken met hen en maakt foto’s, om de staatlozen een gezicht te geven. Uiteindelijk leidt dit tot haar expositie ‘De gezichtslozen’, met 25 portretfoto’s uit de vluchtelingenkampen bij Beiroet en 25 portretten van staatlozen in Europa.

Moeilijkheid
Het boek is niet ingewikkeld geschreven. De auteur is over het algemeen tamelijk expliciet. Ze stelt in het verhaal actuele kwesties aan de orde en laat in de discussies verschillende opvattingen op elkaar botsen. Ideeën en sfeertekening krijgen in het boek prioriteit boven de psychologie en de ontwikkeling van de personages en hun relaties.

Didactische en letterkundige analyse