Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18

 | niveau 3 | Verborgen gebreken

Introdutie

'Buitenstaanders, Vreemde streken, Ontaarde moeders, Verborgen gebreken, Zonder genade, Het duister dat ons scheidt. De titels van de romans van Renate Dorrestein vormen een mooie samenvatting van haar oeuvre, waarin het kwaad welig tiert onder de oppervlakte van doodgewone levens en happy families. Incest, verkrachting, ontrouw, vernedering, haat en nijd beheersen de levens van de personages, die niet zelden naar drastische middelen grijpen om hun trauma's te verwerken. "Het gaat om vergelding en nog eens vergelding," pleegt Dorrestein over haar romans te zeggen.'
Bron: Pieter Steinz, Het web van de wereldliteratuur, 2007

Dat klinkt misschien zwaar, maar het werk van Renate Dorrestein (1954) wordt in gelijke mate gekenmerkt door humor. Haar personages, opvallend vaak vrouwen en kinderen, gaan met verve de strijd aan met wat hen bedrukt. Dat leidt vaak tot absurde verwikkelingen en een gewelddadige (en bevrijdende) climax.
Dorresteins stijl is vaak suggestief. Haar personages raken nogal eens verstrikt in hun familiegeheimen en verdrongen herinneringen. Daardoor lopen waan en werkelijkheid vaak in elkaar over.
Leerlingen (ook jongens!) waarderen Dorresteins werk vanwege de verrassende plots, onvoorspelbare wendingen en de goed uitgewerkte psychologie van de personages. 

Inhoud

Het botert niet zo tussen Chris (10 jaar) en haar moeder. Wat ze ook doet, het is nooit goed. Als het gezin op vakantie is in Schotland doet Chris iets waar ze zeker voor op haar donder zal krijgen. Om haar straf te ontlopen, verstopt ze zich samen met haar broertje Tommie (4) tijdens de overtocht naar het eiland Mull in de auto van de zeventigjarige Agnes.
Agnes beseft heel goed dat ze de kinderen meteen naar hun ouders terug zou moeten brengen, maar zij heeft zo haar eigen redenen om zich over hen te ontfermen. Tijdens de paar dagen die Agnes en de kinderen doorbrengen in Port na Bà, het huis dat Agnes' broer Robert ooit voor de familie kocht, ontdekken Chris en Agnes steeds meer over elkaar. Ondertussen raakt Agnes in toenemende mate in de greep van het haar verleden en doet zij ontluisterende ontdekkingen. Chris is vooral boos - boos op haar moeder, haar broer, de wereld en zichzelf. Ondanks Chris' onmogelijke gedrag en scheldpartijen is Agnes vastbesloten Chris niet in de steek te laten. Chris op haar beurt ziet in Agnes een lotgenote, iemand die net als zijzelf slachtoffer is van de omstandigheden en die beschermd moet worden. Uiteindelijk hebben de goede bedoelingen van Chris en Agnes catastrofale gevolgen.

Moeilijkheid

Verborgen gebreken is een toegankelijk N3-boek, dat ook heel geschikt is voor gevorderde N2-lezers. De gevoelens en gedachten van de personages worden duidelijk beschreven, zodat ook ongeloofwaardige gebeurtenissen goed te volgen zijn. Dorrestein vertelt echter niet alles, zodat er ook voor wat meer gevorderde lezers nog wat te puzzelen blijft. Veel N2-lezers zullen over Dorresteins ironie heen lezen, terwijl N4-lezers daar juist plezier aan zullen beleven.
De roman leent zich voor betekenistoekenning op meerdere niveaus. N4-lezers kunnen hun hart ophalen aan de rijkdom aan motieven. N2- en N3-lezers zullen een en ander over het hoofd zien, maar op hun eigen niveau prima in staat zijn uit te leggen waar het boek over gaat.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid Het boek is niet extreem dik (237 p.), spannend, vlot geschreven en er valt ook nog wat te lachen. De meeste leerlingen, ook gevorderde N2-lezers, zullen Verborgen gebreken zonder al te veel moeite uitlezen. 
  Interesses Leerlingen die houden van bijzondere personages die psychologisch goed zijn uitgewerkt, zullen Verborgen gebreken met veel plezier lezen.
  Algemene kennis Niet vereist.
  Specifieke literaire en culturele kennis Niet vereist.

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabubaire Geen probleem.
  Zinsconstructies Geen probleem.
  Stijl Sommige leerlingen geven aan dat ze het lastig vinden dat Dorrestein niet alles letterlijk benoemt. Zo wordt gesuggereerd dat Chris seksueel wordt misbruikt door Waldo, maar dit misbruik wordt nergens expliciet beschreven. Dit is vooral lastig voor N2-lezers. Wat meer ervaren lezers vinden juist dat gebeurtenissen, gedachten en gevoelens heel duidelijk worden beschreven. 
 De dialogen zijn levendig en vaak grappig. De meer subtiele ironie zal de meeste leerlingen ontgaan, maar dat staat een adequate betekenistoekenning op N2 en N3 niet in de weg.

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters De hoofdpersonen zijn Chris (10) en Agnes (70). Beide zijn round characters. Ook Sonja kan in zekere mate aanspraak maken op dit predikaat, maar zij speelt alleen een rol in het begin en aan het einde van het verhaal. 
  Aantal karakters De personages kunnen gemakkelijk gegroepeerd worden, waardoor hun aantal geen probleem is.
  Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters De relatie tussen Agnes en Chris speelt een centrale rol in Verborgen gebreken. Agnes heeft wel door dat Chris problemen heeft die haar agressieve en balsturige gedrag veroorzaken, al trekt ze de verkeerde conclusies over de aard van Chris' problemen. Ze neemt Chris in bescherming en voorziet daarmee tegelijk in haar eigen behoefte om voor kinderen te zorgen. Chris voelt op haar beurt de behoefte om Agnes te helpen.
Agnes is het personage dat de grootste ontwikkeling doormaakt. Ze leeft met deels verdrongen of vertekende herinneringen, die gaandeweg plaats moeten maken voor ontluisterende inzichten.

Vertrouwdheid met literaire procedés

 Spanning De spanning in Verborgen gebreken is in de eerste plaats psychologisch. De lezer vraagt zich voortdurend af wat er precies aan de hand is en hoe het verder zal gaan. Naarmate het verhaal vordert, sluit het net om met name Agnes zich en daar gaat een toenemende dreiging van uit.
  Chronologie Het verhaal wordt in grote lijnen chronologisch verteld, maar is doorsneden met veel flashbacks. Deze flashbacks zijn voldoende duidelijk gemarkeerd.
   Verhaallijn(en) Er is sprake van twee verhaallijnen (van Agnes en van Chris), die met elkaar verweven zijn in het vertelheden. Dat levert geen problemen op, maar minder ervaren lezers zullen gestimuleerd moeten worden om op een dieper niveau verbanden te zien tussen beide lijnen. 
   Perspectief Wisselend personaal perspectief vanuit Chris, Agnes en Sonja. De lezer moet zich er wel van bewust zijn dat de gedachten van Agnes, Chris en Sonja niet altijd even logisch of helder zijn. Bovendien koesteren de personages gedachten over elkaar die niet altijd kloppen. Dat kan verwarrend zijn voor N2-lezers.
   Betekenis N2-lezers zullen opmerken dat zowel Agnes als Chris te maken hebben met incest (weliswaar op een geheel andere manier) en moeten leven met een geheim. Meer gevorderde lezers (N3, N4) zullen ook zien dat het verhaal gaat over twee mensen die intens eenzaam zijn en strijd leveren met het besef niet gezien en niet bemind te worden. Agnes koestert een ontoelaatbare liefde voor haar broer Robert en is ongetrouwd gebleven; Chris gaat gebukt onder het misbruik door haar broer Waldo, maar voelt zich tenminste door hem gezien - en dat is meer dan ze kan zeggen van haar moeder.
Behalve leeservaring is er vermoedelijk ook wel wat levenservaring - misschien meer dan waarover scholieren beschikken - nodig om de tragiek van Agnes' ontluistering ten volle te ervaren.

Relevante bronnen voor docenten

  

bijbelencultuur.nl | 'Renate Dorrestein - Verborgen gebreken' (over het engelmotief)