Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18

 | niveau 3 | Karel ende Elegast

Introductie

Karel ende Elegast maakt deel uit van de koningscyslus van de Karelepiek. In de koningscyslus speelt Karel de Grote een centrale rol en wordt hij doorgaans als held afgeschilderd. Dat is ook zo in Karel ende Elegast, zij het dat de lezer over enige kennis van de middeleeuwen moet beschikken om te zien waarin dat heldendom is gelegen. In dit geval is dat Karels trouw aan God en zijn houding ten aanzien van Elegast. Karels geblunder met het ploegijzer (om Elegast de indruk te geven dat hij heus een ervaren inbreker is), zijn gebluf over zijn staat van dienst als inbreker en zijn angst voor het donker maken het beeld enigszins gecompliceerd.

Inhoud

Karel ligt rustig te slapen, als hij door God gemaand wordt uit stelen te gaan. Hoewel Karel niets van deze opdracht begrijpt, gaat hij toch op pad. In het bos komt hij zijn verbannen vazal Elegast tegen. Samen gaan ze op weg naar het kasteel van Karels broer Eggerik. Eenmaal binnen, komt Elegast erachter dat Eggerik een aanslag op Karel beraamt. Nu Karel weet wat Eggerik van plan is, smeedt hij een plan om Eggerik in de val te lokken. Zo gauw Eggerik is gearriveerd om zijn snode plan ten uitvoer te brengen, laat Karel alle poorten van het kasteel sluiten en roept hij Eggerik ter verantwoording. Daarbij treedt Elegast op als getuige. Hij daagt Eggerik uit tot een duel op leven en dood. In dit Godsgericht moet Eggerik het afleggen. Elegast wordt in ere hersteld. 

Moeilijkheid

De meeste leerlingen zullen Karel ende Elegast in de moderne hertaling zonder veel moeite kunnen lezen. Een N2-lezer leest het als een spannend ridderverhaal. Voor een dieper begrip zal het de meeste leerlingen, ook de N3- en N4-lezers, ontbreken aan voldoende voorkennis. Enige kennis van de middeleeuwen is noodzakelijk. De aanbevolen editie uit de reeks Tekst in Context biedt deze informatie.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid Karel ende Elegast vraagt (in een hertaling) geen grote bereidheid van de lezer: het verhaal is kort, spannend en verrassend en de vechtpartijen worden beeldend beschreven. Daardoor is dit boek ook voor de N2-lezer geschikt.
  Interesses Over het algemeen waarderen jongens dit ridderverhaal meer dan meisjes. Op niveau 4 en 5 valt dit verschil weg, omdat Karel ende Elegast veel meer is dan een ridderverhaal en uitnodigt tot verdere bestudering. Leerlingen die geïnteresseerd zijn in de middeleeuwen zullen dit boek met belangstelling lezen. 
  Algemene kennis Er wordt weinig algemene kennis verondersteld. 
  Specifieke literaireen culturele kennis Hoewel Karel ende Elegast op N2 te lezen is als een spannend ridderverhaal, is voor een dieper begrip van de tekst enige kennis over de middeleeuwen en met name het feodale systeem en de middeleeuwse geloofsopvatting noodzakelijk. De aanbevolen uitgave van Tekst in Context biedt deze achtergrondinformatie. 

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabulaire De meeste leerlingen zullen de Middelnederlandse tekst vrijwel onleesbaar vinden. Het vocabulaire van de hertaling kan een probleem zijn voor N2- en N3-lezers doordat er woorden worden gebruikt als 'billijkheid', 'lof zeggen', 'brandschatten', 'goedertierenheid' etc.  Voor een oppervlakkig begrip van de tekst kan over deze woorden heen worden gelezen.  Sommige N4-lezers zullen juist plezier beleven aan dergelijk plechtstatig woordgebruik. 
  Zinsconstructies De hertaling is niet zoals het origineel op rijm, maar wel geschreven in korte versregels. De meeste leerlingen zullen daar even aan moeten wennen. De meeste zinnen zijn betrekkelijk kort en daardoor goed leesbaar, ook voor de N2-lezer.
  Stijl Veel leerlingen worden in positieve zin verrast door de combinatie van de hoogdravendheid van het taalgebruik en de eenvoud van de gedachten van de middeleeuwer. N2-lezers zal dat misschien niet opvallen, N3-lezers zullen dat misschien vooral vermakelijk vinden en N4-lezers kunnen daardoor worden geprikkeld tot reflectie op de 'geest van de middeleeuwer'.

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters In Karel ende Elegast is geen sprake van uitgewerkte karakters zoals we die in de hedendaagse literatuur tegenkomen. We leren de personages vooral kennen door hun uitspraken en handelen. Alleen van Karel worden ook zijn gedachten beschreven. Hij is niet eenduidig: zijn gevoelens zijn vaak niet in overeenstemming met zijn positie. Interessant voor N3 en hoger.
  Aantal karakters Overzichtelijk.
  Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters Karel de Grote komt tot bepaalde inzichten waardoor hij uiteindelijk Elegast in ere herstelt. De vraag is of het bereiken van dit inzicht als een werkelijke ontwikkeling beschouwd moet worden. Het verhaal beoogt in ieder geval niet Karels ontwikkeling centraal te stellen, maar wil hem laten zien als lichtend voorbeeld der 'natie'.

Vertrouwdheid met literaire procedés

 Spanning Er komt veel actie voor in Karel ende Elegast. Dat maakt het voor de N2- en minder ervaren N3-lezer makkelijk om door te lezen. Een N4-lezer zal ook genieten van de manier waarop de actie beschreven wordt.
  Chronologie Het verhaal is chronologisch.
  Verhaallijn(en) Er is sprake van één verhaallijn.
  Perspectief Het verhaal begint met 'Ik kan u een betrouwbaar en volstrekt waar verhaal vertellen.' Deze 'ik' komt pas aan het eind van het verhaal weer aan het woord. In de rest van het verhaal is overwegend sprake van een personaal perspectief vanuit Karel. Soms worden ook de gedachten van Elegast verwoord.
  Betekenis Karel ende Elegast leent zich tot betekenistoekenning op meerdere niveaus. De N2-lezer zal het verhaal lezen als een spannende ridderroman. Voor een dieper begrip is kennis van de middeleeuwen noodzakelijk. Leerlingen zullen gestimuleerd moeten worden die kennis te vergaren. Dan zullen de leerlingen met een hoger niveau uitspraken kunnen doen over bijvoorbeeld de 'boodschap' die middeleeuwers in dit verhaal hoorden, de verwerking van volksverhaalmotieven, de wijze waarop de feodaliteit in dit verhaal weerspiegeld wordt en in hoeverre Karel de Grote waarheidsgetrouw wordt weergegeven. Voor N4 en hoger is het bovendien interessant omzich te verdiepen in de vraag waarom juist dit verhaal al eeuwen tot de verbeelding spreekt.