Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18

 | niveau 3 | Een hart van steen

Introductie

De romans van Renate Dorrestein vertonen veel kenmerken van het genre gothic novel. Kenmerken van dit (Engelse) genre zijn verdrongen herinneringen, familiegeheimen, geestverschijningen en bloedstollende gewelddadigheden (of de dreiging daarvan). Haar verhalen spelen zich vaak af op geïsoleerde plaatsen die veiligheid lijken te bieden, maar ook voor een verstikkende atmosfeer zorgen. Dorrestein is één van de weinige Nederlandse auteurs die dit genre beoefenen. Waan en werkelijkheid lopen soms naadloos in elkaar over. Daarnaast schrijft Dorrestein graag over 'het kwaad' dat zich meestal dicht bij huis bevindt, ook in ogenschijnlijk doodgewone en vertrouwde omstandigheden. Bij haar verhalen heb je vaak het gevoel dat je al eerder iets over het verhaal gelezen hebt in de media. De machtsverhoudingen binnen het gezin en de wijze waarop kinderen zijn overgeleverd aan hun ouders, behoren tot haar favoriete thema's. Er zijn weinig auteurs die zich zo goed in kinderen kunnen verplaatsen als zij en die er zo levensecht over schrijven. Een van haar meest uitgesproken stijlkenmerken is haar humor. Ze gaat absurditeiten niet uit de weg en gebruikt ironie. Opvallend in veel van haar boeken is ook het suggereren van gebeurtenissen. Je weet als lezer niet meteen of iets waar is of waan. Er worden echter voldoende aanwijzingen gegeven om de lezer zijn of haar eigen conclusies te laten trekken. Dat maakt Dorresteins werk bijzonder spannend.
Bron: renatedorrestein.nl

Inhoud

'We waren al met zijn vieren toen Ida werd geboren, in een ongewoon koude zomernacht. Dankzij de bijna volle maan was het zelfs om twee uur nog zo licht dat we de sproeten op elkaar neus konden tellen.'
De twaalfjarige Ellen is de enige van vier kinderen uit het saamhorige gezin Van Bemmel die de gezinsuitbreiding met grote ongerustheid tegemoet ziet. Zij bedenkt de naam Ida voor de nieuwe baby omdat het de lelijkste naam is die ze kan bedenken. Daar krijgt ze spijt van. Heeft de naamgeving iets te maken met de rampen die het gezin beheersen?
Vijfentwintig jaar later keert Ellen terug naar haar ouderlijk huis. Zij is zwanger, ongepland, maar niet geheel toevallig. Ze wil opnieuw beleven wat ze in haar jeugd meegemaakt heeft om zo haar nieuwe leven als moeder aan te kunnen. Vol angst bivakkeert ze in de lege, kale kamers, die bevolkt worden door schimmen. Ellen moet een manier vinden om in het reine te komen met haar verleden. Al was het alleen maar voor haar ongeboren dochtertje.
Bron: uitgeverijcontact.nl 

Moeilijkheid

Voor N2-leerlingen kunnen de flashbacks lastig zijn, maar er worden wel voldoende aanwijzingen gegeven waardoor zij het verhaal goed kunnen volgen. Voor hen (en ook voor sommige N3-lezers) zal het lastig zijn om de waanbeelden te herkennen. Het open einde zal de N2-lezer minder kunnen waarderen. Voor de N3-lezer is het verhaal enerzijds herkenbaar vanwege bijvoorbeeld de voornamelijk jonge personages en de actualiteit van het verhaal en anderzijds uitdagend vanwege de perspectiefwisselingen en de hallucinaties.
N4-leerlingen kunnen hun hart ophalen aan de suggestieve stijl en de vraag die voortdurend boven het verhaal hangt: wat is er gebeurd waardoor de personages in deze toestand verkeren?

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

Bereidheid De actuele insteek van Een hart van steen zal de vrouwelijke lezer zeker aanspreken. Regelmatig verschijnen in de pers berichten over gezinsdrama's en stille tochten waardoor ook de N2-lezer het thema herkent en nieuwsgierig zal zijn naar de afloop. Voor beginnende N2-lezers zullen het open einde en de hallucinaties van de hoofdsperoon misschien een nieuwe ervaring zijn. N3-lezers zullen de personages en hun ontwikkeling graag willen uitpluizen. De N4-lezers zullen zich bezighouden met de stijl van Dorrestein en de kritieken die Dorrestein gekregen heeft. Het motto van Neeltje Maria Min is een uitgangspunt voor een verdere analyse.
  Interesses Leerlingen met een interesse voor actuele drama's zullen Een hart van steen erg kunnen waarderen. Voor N2- en N3-lezers kan het verhaal een nieuwe visie opleveren op de relatie met de eigen ouders en vrienden. De bijzondere stijl van Dorrestein en de uitgesproken reacties in de pers bij het verschijnen van het boek zal de N4- lezer zeker aan het denken zetten.
   Algemene kennis Er is geen specifieke algemene kennis vereist. Gegeven is dat het boek deels gebaseerd is op de Hoofddorpse moord in 2007.
  Specifieke literaire en culturele kennis

Niet noodzakelijk. Voor de N4-lezer kan het interessant zijn zich te verdiepen in de gothic novel en deze roman vanuit dat perspectief te lezen. 

Vertrouwdheid met literaire stijl 

Vocabulaire Het taalgebruik is niet moeilijk. Er komen nauwelijks moeilijke woorden of begrippen in voor.
  Zinsconstructies De zinnen zijn niet erg complex en zullen ook voor de N2-lezer geen problemen opleveren.
  Stijl Dorrestein maakt gebruik van levendige dialogen. Daarnaast hanteert ze nogal vaak de stijlfiguur ironie (en soms zelfs sarcasme). Het is de vraag of N2-lezers die ironie altijd direct zullen begrijpen.

Vertrouwheid met literaire personages

Karakter De karakters zijn allemaal heel duidelijk neergezet. Hun eigenaardigheden zijn heel specifiek waardoor een duidelijk beeld ontstaat van de verschillende personages.
  Aantal karakters Het aantal karakters is beperkt.
  Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters Vrijwel alle gezinsleden maken een belangrijke ontwikkeling door. Dit zal door de N2-lezer niet altijd opgemerkt worden. Voor de N3- en N4-lezer zal het geen probleem opleveren. Sterker nog, de ontwikkelingen maken het boek juist erg interessant voor hen.

Vertrouwdheid met literaire procedés

Spanning Er is sprake van weinig actie. De gezinsituatie wordt uitgebreid besproken en ook de onderlinge relaties tussen de kinderen en de ouders worden breed uitgemeten. Voor N2- en N3-lezers ligt het tempo wellicht te laag, maar de behoefte om te weten wat er gebeurd is zal hen stimuleren om verder te lezen. N4-lezers zullen ook de hints en het drama achter het verhaal herkennen, waardoor het geheel spannend genoeg blijft op een ander niveau.
  Chronologie Ellen bladert in het fotoboek en vertelt het verhaal vanuit het heden. De flashbacks maken duidelijk wat er gebeurd is en vullen juist de open plekken duidelijk in. Voor de N2-lezer is dit pittig. Doordat Dorrestein bewust gaten laat vallen, is het voor de geoefende N3-lezer een goede uitdaging de relatie tussen oorzaak en gevolg te ontdekken. De N4-lezer zal geen moeite hebben met de flashbacks.
  Verhaallijn(en) De belangrijkste verhaallijn is die van het gezin en het drama dat zich daar heeft afgespeeld. Ook Ellens leven als volwassen vrouw en de verwerking van het trauma speelt een belangrijke rol. Voor de N2-lezer is het een fikse uitdaging om greep te krijgen op de verschillende verhaallijnen. Een minder opvallende verhaallijn (maar niet minder belangrijk) is die van Ellens relatie met Bas en Lucia. De N4-lezer zal de verhaallijnen herkennen en willen analyseren.
  Perspectief Het wisselend vertelperspectief is een uitdaging maar doordat vrij duidelijk is wie aan het woord is, krijgen leerlingen een goed beeld van de gebeurtenissen. Dochter Ellen is het meest aan het woord als ik-verteller. Ook Frits (vader), moeder (Margje) komen aan het woord.
  Betekenis Het realistische thema zal bij veel leerlingen de vraag oproepen wat zij zelf zouden doen in een dergelijke situatie. Maatschappelijke kwesties zoals sociaal isolement zijn goed herkenbaar, al zal de N2-lezer het boek vooral lezen als een dramatisch verhaal. De dieper liggende thematische lijn en de motieven zullen voor hen een uitdaging zijn. Het is een goede aanzet naar N3. De N3-lezer zal vooral ook geïnteresseerd zijn in de schuldvraag. Hij zal vragen stellen bij de handelingen van de personages en daarover graag willen discussiëren. N4-lezers kunnen hun hart ophalen aan de diepere betekenislagen zoals het verwerken van traumatische gebeurtenissen en het nemen van verantwoordelijkheid. Ook kunnen zij nadenken over of toeval je leven bepaalt of dat je daar zelf grip op hebt.

Relevate bronnen voor docenten

 

renatedorrestein.nl | website van de auteur
podium.nl | de uitgeverij over Renate Dorrestein