Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18

 | niveau 3 | De tweeling

Introductie

Tessa de Loo (1946) studeerde Nederlandse taal- en letterkunde in Utrecht. Zij debuteerde met een serie korte verhalen getiteld De meisjes van de suikerwerkfabriek. Hiervoor ontving zij de Anton Wachterprijs en het Gouden Ezelsoor in 1984. 
 Macht, machtsrelaties en de last van de geschiedenis zijn belangrijke thema's in het werk van Tessa de Loo. Haar verhalen zijn vaak geconcentreerd rond een tegenstelling. Dit geldt ook voor haar roman De tweeling waarmee de schrijfster ook internationaal doorbrak. Zij won hiermee de Otto von der Gablentzprijs en de Publieksprijs voor het Nederlandse boek. Ben Sombogaart bewerkte de roman tot een gelijknamige speelfilm in 2002. Recentelijk, in 2011, werd haar novelle Isabelle opnieuw verfilmd (al eerder in 2001 door Tim Oliehoek).
In De tweeling staat het leven van een Duitse vriendin van Tessa de Loo model voor het levensverhaal van Anna. Het leven van Lotte bevat autobiografische elementen uit het leven van de moeder van de schrijfster.

Inhoud

Twee bejaarde vrouwen ontmoeten elkaar in het kuuroord Spa. Ze blijken tweelingzussen te zijn die elkaar uit het oog verloren waren. Beide dames lijden aan artrose en gedurende hun kuur vertellen ze elkaar hun levensverhaal. Het is de laatste kans om zeventig jaar van verwijdering tussen beide zussen teniet te doen. De Nederlandse Lotte heeft in de oorlog onderduikers beschermd en een grote liefde verloren maar de Duitse Anna heeft ook geen eenvoudig leven gehad. Het boek draait om de vraag of de zussen elkaar kunnen vergeven en het op kunnen brengen om de gebeurtenissen vanuit de ander te bekijken.

Moeilijkheid

Het aantal pagina's van De tweeling kan de lezers in eerste instantie afschrikken, maar ondanks de dikte is de roman toch toegankelijk. De roman is voor N2-lezers goed te begrijpen doordat alles wat gebeurt of wat personages voelen, duidelijk wordt uitgelegd. Doordat de gebeurtenissen zich snel afwisselen en zich grotendeels afspelen tijdens de Tweede Wereldoorlog, is de roman meeslepend. Voor jongens kan het wel lastiger zijn om zich te identificeren met twee opgroeiende meisjes.
In De tweeling worden de fragmenten over de levensgeschiedenissen van Anna en Lotte afgewisseld met de gesprekken die de beide vrouwen met elkaar voeren in een kuuroord. Doordat de verhaallijnen strikt chronologisch blijven, en de alwetende verteller de lezer hierbij aan de hand neemt, is dit geen grote complicerende factor. Voor lezers op N2 is dit boek een prima kennismaking met deze wijze van vertellen.
Lezers kunnen op ook verschillende niveaus betekenis toekennen aan het verhaal. De N2-lezer zal zich vooral identificeren met de opgroeiende meisjes en meeleven met hun wel en wee. De N3-lezer zal nadenken over de invloed van de verschillende milieu- en oorlogsomstandigheden op de levens van de hoofdpersonen. Een N4-lezer zal proberen te doorgronden welke uitwerking die ervaringen hebben gehad op het wereldbeeld van de zussen op latere leeftijd en of Lotte en Anne hun opgebouwde wereldbeeld nog kunnen bijstellen en tot elkaar kunnen komen.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

Bereidheid

 Het boek is dik, maar het is meeslepend geschreven en het taalgebruik is niet erg gecompliceerd. De structuur van de roman maakt het verhaal eerder afwisselend dan verwarrend doordat alle lijnen chronologisch verteld worden. De verhalen worden verteld vanuit het perspectief van twee meisjes/vrouwen, die heel sympathiek beschreven worden. Dit maakt het voor jonge meisjes gemakkelijk om zich met de hoofdpersonen te identificeren. Voor jongens ligt de uitdaging meer in het zien van de invloed van de Tweede Wereldoorlog op de levens van de hoofdpersonen.

 

Interesses

 De hoofdpersonen groeien op van klein meisje tot vrouwen onder moeilijke omstandigheden. Er komen in deze roman veel onderwerpen aan bod: opvoeding, liefdesrelaties, heldendaden en de Tweede Wereldoorlog. Daardoor biedt de roman de mogelijkheid om zowel identificerend als reflecterend en (doordat er veel wordt uitgelegd) in mindere mate interpreterend te lezen. 
De gesprekken in het kuuroord kunnen door lezers op N2/N3 als saai ervaren worden omdat de gevoelens van de vrouwen niet langer reacties zijn op actuele gebeurtenissen maar de vroegere gebeurtenissen erin gesublimeerd worden. Het is een uitdaging om leerlingen de functie van deze gesprekken te laten doorgronden.

 

Algemene kennis

 Er is slechts basale kennis over de Tweede Wereldoorlog vereist. Doordat zowel de mannen als de vrouwen vrij uitgesproken karakters krijgen toegedicht, zijn ze gemakkelijk te begrijpen.
In de roman komen een paar Duitse zinnetjes voor, maar het is geen ramp als de leerlingen die niet kunnen vertalen.

 

 Specifieke culturele en literaire kennis Leerlingen moeten doorkrijgen dat de oorlog geen toevallig decor is, maar onderdeel uitmaakt van de thematiek. Kennis van manipulatietechnieken kan de bereidheid van de lezer vergroten om reflecterend te lezen.

Vertrouwdheid met literaire stijl

Vocabulaire

 Niet moeilijk. Soms is de woordkeuze wat bombastisch, dat kan voor een N2-lezer lastig lijken, maar de verhaallijn blijft in de context gemakkelijk te volgen. Hetzelfde geldt voor de Duits- en Franstalige zinnetjes die af en toe voorkomen.

 

Zinsconstructies

 Soms zijn de zinnen wat langer en beschrijvend waardoor de aandacht van de N2- en N3-lezer wat kan wegzakken: 'Dus bleef ze roerloos zitten tot de visite afscheid genomen had en een onheilspellende stilte achterliet in het slot dat binnen zijn muren, naast het bed van de onfortuinlijke keizer, nu ook een geheim borg waarvan het tijdsmechanisme was ingesteld.' (p.286)

 

Stijl

 De reacties van de hoofdpersonen op gebeurtenissen worden duidelijk uitgelegd. Er wordt veel in de directe rede geschreven. Dat zal de N2-lezer aanspreken. De afwisseling tussen een beschrijvende stijl en de concretere dialogen, en het verspringen naar de verschillende levensfases van de hoofdpersonen, zal de N3- en N4-lezers aanspreken.

Vertrouwdheid met literaire personages

Karakters

 Een lezer op N2 kan zich goed inleven in de karakters van de hoofdpersonen. Het verband tussen de gebeurtenissen en hun reacties daarop worden duidelijk uitgelegd. De N3-lezer zal zich afvragen waarom Lotte op latere leeftijd zo boos blijft op Anna. De N4-lezer zal de karakters van de opgroeiende meisjes misschien te geïdealiseerd vinden. Voor deze lezer zullen Lotte en Anna in het kuuroord interessanter worden aangezien zij daar minder ideale kanten van zichzelf tonen en bespreken. Bovendien heeft de lezer dan de ruimte om een open plek in te kleuren: zal Lotte volharden in haar afwijzende houding?
De karakters van de bijpersonen zijn over het algemeen behoorlijk vlak en zij zullen voor N3- en N4-lezers eenvoudig te plaatsen zijn. N2- en N3-lezers kunnen ertoe uitgedaagd worden zich in enkele van deze personen te verplaatsen om zich via deze weg meer te verdiepen in de in de roman besproken tijdsgeest.

 

Aantal karakters

 Er zijn weinig hoofdpersonen en veel bijpersonen, die een N2-lezer soms moeilijk uit elkaar kan houden. Doorgaans zijn de bijrollen erg concreet en treden ze tijdelijk op, waardoor zij het lezen van de roman niet compliceren.

 

 Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters De verteller geeft genoeg informatie over de hoofd- en bijpersonen om ze te snappen en om als N2- of N3-lezer een standpunt over hen in te nemen. De N3- en N4-lezer zal uitgedaagd worden de omstandigheden op de reacties van personages te betrekken. De verhouding tussen de bejaarde Lotte en Anna is ingewikkelder. Hier wordt de N4-lezer uitgedaagd zichzelf vragen te stellen.

Vertrouwdheid met literaire procedés

Spanning

 Er zijn voldoende gebeurtenissen, personages en veranderingen om de vaart in het verhaal te houden. Daarnaast blijft de dreiging van de oorlog en de verdere gevolgen die die oorlog heeft, een grote open plek die de spanning erin houdt. Ook al weet de lezer dat beide vrouwen de oorlog overleven, er blijft genoeg onzekerheid over. De dialogen in Spa worden niet gedragen door gebeurtenissen. Daar valt de actie weg, maar zij verbinden de gebeurtenissen en laten tot het einde toe een vraag liggen.

 

Chronologie

 Het verhaal springt steeds over naar gebeurtenissen en gevoelens uit het verleden via flashbacks. Die flashbacks vormen samen twee verhaallijnen. Daarmee lees je eigenlijk drie verhaallijnen die ieder chronologisch verteld worden. Een prima mogelijkheid om lezers op N2 kennis te laten maken met een iets ingewikkelder structuur, want door de alwetende verteller vormen deze overgangen geen probleem.

 

Verhaallijn(en)

 Er is sprake van twee verhaallijnen die samen komen in de derde verhaallijn: het levensverhaal van Lotte, dat van Anna en het verloop van hun ontmoeting in het kuuroord in Spa. De leerlingen op N2, en wellicht ook nog in N3, zullen niet kunnen wachten tot de passages in Spa weer voorbij zijn en ze 'terug' kunnen naar de jongere Anna en Lotte.

 

Perspectief

 In alle verhaallijnen wordt verteld vanuit een alwetende verteller. Dit maakt het verspringen van tijd en verhaallijn eenvoudiger omdat je niet steeds in een andere 'ik' valt maar de personages bij naam worden genoemd: je weet daardoor precies waar je bent als lezer. Doordat je veel te weten komt over de gevoelens van de hoofdpersonen lijkt het perspectief betrouwbaar. Leerlingen op N4 zouden zich hier nog eens over kunnen buigen.

 

Betekenis

 Lezers op N2 zullen vooral meeleven met de gevoelens van de meisjes. Zij zullen deze gevoelens vooral in het perspectief van de opvoeding plaatsen. Lezers op N3 zullen ook de invloed van de oorlog op omstandigheden en op de ontwikkeling van de meisjes betrekken. Naar N4 toe zal de lezer ook de invloed die die oorlog heeft op de reacties van de bejaarde dames die zij later zijn, beschouwen. Op N4 kunnen Lotte en Anna gezien worden als representanten van Nederlanders en Duitsers tijdens de oorlog en daarna. Daarbij kan de vraag worden gesteld: hoe kunnen burgers en naties, die moeten leven met de diepe wonden die de oorlog sloeg, als mensen en als landen weer tot elkaar komen?

Relevante bronnen voor docenten

 

uitzendinggemist.nl | 'Benali boekt... Tessa de Loo'