Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18

 | niveau 3 | De thuiskomst

Introductie

Voordat Anna Enquist (1945, pseudoniem van Christa Widlund-Boer) in 1994 als proza-auteur debuteerde met Het meesterstuk, had zij al diverse dichtbundels gepubliceerd. Haar romans werden vele malen bekroond en worden zeer veel gelezen. In 2002 schreef Enquist het boekenweekgeschenk De ijsdragers.
De thuiskomst verscheen in 2005 en werd genomineerd voor de NS Publieksprijs en in Frankrijk bekroond met de Prix du Livre Corderie Royale.
Anna Enquist is jarenlang werkzaam geweest als psychoanalytica.

Inhoud

Voorjaar 1775. Elizabeth Batts wacht in haar huis op Mile End de terugkomst af van haar man, de beroemde zeevaarder en ontdekkingsreiziger James Cook, die begonnen is aan de laatste etappe van zijn tweede grote wereldreis waarin het zuidelijk halfrond in kaart moet worden gebracht. Roem zal zijn deel zijn. Een eenvoudige boerenjongen is als verlichte geest de wereldzeeën gaan bevaren en opgeklommen tot de sociale elite van zijn land. Maar wat zegt dat over zijn merites als echtgenoot en als vader? Vijf kinderen heeft Elizabeth al voor hem gebaard. De twee oudsten, Jamie en Nathaniël, hebben hun vader maar weinig gezien. Drie anderen overleden vroeg, haar enige dochter Elly ten gevolge van een noodlottig ongeluk.
Wanneer James in de zomermaanden van 1775 inderdaad arriveert, is het de vraag wie Elizabeth in haar armen sluit: een wettige echtgenoot die toch in zekere zin een vreemde blijven zal, of een man die eindelijk thuiskomt, zijn maritieme aspiraties terzijde schuift en eindelijk tijd zal hebben voor haar en de kinderen.
Elizabeth raakt al spoedig in verwachting van een zesde kind en alles wijst erop dat James Cook definitief aan wal zal blijven. Maar wie moet dan het bevel gaan voeren op de Resolution wanneer dat schip, halverwege 1776, zal uitvaren met de bedoeling via de noordelijke doorgang terug te keren?
Een historische roman over de verlichting, Londen, maritieme ontdekkingsreizen, James Cook, maar vooral over de vrouw van Cook, Elizabeth Batts, de achterblijfster, moeder van zes kinderen van wie geen haar overleefde.
Bron: arbeiderspers.nl
 

Moeilijkheid

Door de omvang van het boek (ruim vierhonderd pagina's), het gebrek aan actie, de vele beschrijvingen en de keuze voor een volwassen hoofdpersoon, zal De thuiskomst voor de meeste N2-lezers te hoog gegrepen zijn.  
Voor een enigszins ervaren N3-lezer zal de omvang geen belemmering vormen. Wel zal deze N3-lezer moeten houden van historische romans om van dit boek te kunnen genieten. De N3- en N4-lezers die graag historische romans lezen en die houden van de verhalen achter de geschiedenis, heeft dit boek echter veel te bieden. Het biedt een aardige beschrijving van het dagelijks leven in de achttiende eeuw en en passant kan de lezer veel opsteken over de ontdekkingsreizen van kapitein James Cook. Door de vrij uitgebreide beschrijvingen van Elisabeths gedachten en gevoelens zou de N3-lezer zijn belangstelling kunnen verliezen. De N4-lezer zal deze passages echter juist waarderen, omdat ze hem helpen zich in te leven in de hoofdpersoon. Over het algemeen zullen meisjes dit boek vanwege de keuze voor een vrouwelijke hoofdpersoon waarschijnlijk iets hoger waarderen dan jongens. Anderzijds bevat dit boek door de ruime aandacht voor James Cook en zijn ontdekkingsreizen ook voor hen veel interessants.
 

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid
Het boek vraagt door de omvang, de vele beschrijvingen en het gebrek aan actie een zeer grote, wellicht te grote bereidheid van de N2-lezer. Anderzijds zou De thuiskomst voor een gemotiveerde N2-lezer die de stap naar N3 wil maken een goede keuze kunnen zijn, omdat het boek verteltechnisch niet moeilijk is. Voor de N3- en N4-lezer is belangstelling voor geschiedenis en/of interesse in het gevoelsleven van een vrouw een pre.
  Interesses
De thuiskomst zal vooral lezers aanspreken die geïnteresseerd zijn in geschiedenis en hoe de mensen in de achttiende eeuw dachten, leefden en deden. Maar ook lezers die geïnteresseerd zijn in hoe je met het verlies van geliefden om kunt gaan, zullen met deze roman uit de voeten kunnen.
Door de keuze voor een vrouwelijke hoofdpersoon en de vele gedachten en gevoelens van haar zal het boek meisjes meer aanspreken dan jongens.
  Algemene kennis
Leerlingen die beschikken over globale kennis van de achttiende eeuw zijn in het voordeel, maar de roman zelf is ook een bron van informatie. Wat wel nodig is, is het vermogen (of de bereidheid) om zich in te leven in het gevoelsleven van een volwassen vrouw, die bovendien heel wat te verwerken krijgt. De meeste jonge lezers zullen zich niet echt iets voor kunnen stellen bij het verliezen van een kind. N3- en vooral N4-lezers die zich goed kunnen inleven in personages, zullen echter weinig moeite hebben met De thuiskomst.
  Specifieke literaire en culturele kennis
De lezer moet kunnen omgaan met tijdsprongen en een verhaal dat in medias res begint. Een N2-lezer zal zeker moeite hebben met de niet-gemarkeerde tijdsprongen en flashbacks. Voor de meeste N3-lezers vormen deze geen probleem. Voor de N4-lezer zal enige kennis van Enquists biografie (het verlies van haar dochter) een extra dimensie toevoegen.

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabulaire
Het taalgebruik is nergens echt lastig, hoewel leerlingen nog weleens aangeven dat ze sommige woorden niet kennen. Dit ligt waarschijnlijk aan de achttiende-eeuwse woorden die in De thuiskomst voorkomen. Ook worden woorden soms in een voor N3-lezers vreemde context gebruikt. De N4-lezer zal dit misschien juist een van de leuke aspecten van het boek vinden. Vergeleken  echter met de historische romans van bijvoorbeeld Thomas Rosenboom, doet het taalgebruik van Enquist heel modern aan.
  Zinsconstructies
De thuiskomst bevat lange zinnen met veel beschrijvingen. De zinnen zijn geregeld complex en clichématig. Voor de N4-lezer geen probleem; de N3-lezer zal zich hier en daar wat meer moeten inspannen om te begrijpen wat er staat. Kan een obstakel zijn voor N2. 
  Stijl
In De thuiskomst wordt veel beeldspraak gebruikt. Ook gebruikt Enquist veel clichés. Bovendien komen er ook uitgebreide beschrijvingen voor met veel aandacht voor details. Enquist wil veel uitleggen. Dat kan voor de N3-lezer een reden zijn om af te haken. Voor een N4-lezer geen probleem.

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters
De karakters zijn toegankelijk en levensecht. Het lijkt erop dat James en Elisabeth beter zonder dan met elkaar kunnen. Toch verlangt Elisabeth wel naar een leven met James in Londen. De uitdaging zit voor de N4-lezer in het feit dat James en Elisabeth Cook echt hebben bestaan, net als heel veel andere personages in De thuiskomst.
   Aantal karakters
Er komen redelijk veel personages voor in De thuiskomst. Doordat de personages allen expliciet geïntroduceerd worden, zou het aantal personages voor de N3-lezer geen probleem moeten vormen. Bovendien is het aantal personages dat een belangrijke rol speelt in het verhaal, beperkt.
   Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters
Zowel Elisabeth als James maken een redelijk grote ontwikkeling door. Mede doordat het perspectief bij Elisabeth ligt, is haar ontwikkeling niet moeilijk te volgen. Bij James ligt het wat ingewikkelder, omdat de lezer hem ziet door de ogen van Elisabeth en doordat de omstandigheden van zijn dood nogal merkwaardig waren. De N4-lezer zal hiermee uit de voeten kunnen. Voor een N3-lezer zou het lastig kunnen zijn James in de laatste fase van zijn leven te volgen.

Vertrouwdheid met de literaire procedés

 Spanning
De roman bevat weinig actie. Dat wil niet zeggen dat De thuiskomst niet spannend is. De lezer kijkt, mét Elisabeth, uit naar de thuiskomst van haar man James. De meeste lezers zullen ook graag willen weten hoe het met haar, James en de kinderen verder gaat. Zal zij in staat blijken de dood van haar geliefden te verwerken? Een heel belangrijke open plek is de vraag hoe James aan zijn eind kwam. Het antwoord op deze vraag komt natuurlijk pas aan het eind van het boek.
  Chronologie
Als lezer val je midden in het verhaal en ook al tijdens het lezen van het eerste hoofdstuk ga je van 1775 naar allerlei andere tijden in het verleden. Elisabeth denkt in 1775 terug aan hoe ze James heeft leren kennen en ook denkt ze terug aan de tijd van de eerste reis van James. 
Verder zijn er veel vaker tijdsprongen, terugblikken en flashbacks, die voor een niet-geoefende lezer lastig kunnen zijn. In deel II wordt het verhaal chronologisch verteld, maar deel III bevat ook weer veel tijdsprongen. Voor N2-lezers een probleem, voor N3-lezers op momenten een uitdaging, voor N4-lezers geen enkel probleem.
  Verhaalijn(en)
Het boek bevat slechts één verhaallijn.
  Perspectief
Het perspectief ligt bij Elisabeth. Door het enkelvoudige perspectief is het verhaal goed te volgen. Je leert James alleen via Elisabeth kennen en wie zegt dat het beeld dat je als lezer krijgt, klopt? Een N4-lezer zal het interessant vinden na te denken over de werking van het (subjectieve) perspectief.
   Betekenis
De betekenis van het verhaal ligt niet diep onder de oppervlakte. N2-lezers en minder ervaren N3-lezers die betekenis willen toekennen aan De thuiskomst, zullen waarschijnlijk blijven steken in een samenvatting van het verhaal. Enigszins ervaren N3-lezers en N4-lezers zullen meer geneigd zijn om na te denken over de wijze waarop Enquist de historische feiten heeft gerangschikt. Daarnaast zal de N4-lezer ook details als de titel (waarom heet de roman niet Het vertrek?), de merkwaardige omstandigheden van de dood van James Cook en Elisabeths relaties met andere mannen betrekken in zijn streven om betekenis toe te kennen aan De thuiskomst.