Docenten Nederlands 15-18 | niveau 2 | Liften naar de hemel
Introductie
Lex Paleaux (1977) is een Haarlemse auteur van Friese komaf. Behalve romanschrijver is hij ook columnist en scenarist. Zijn debuutroman Winterwater (2020) werd positief ontvangen. Liften naar de hemel is zijn vijfde roman. Volgens Paleaux is dit boek in hoge mate autobiografisch. In zekere zin is het een vervolg op Als de dood zucht (houd ik mijn adem in) uit 2023 – over acht jongeren in een jeugdinrichting; een van hen heet Quintin, net als de hoofdpersoon van Liften naar de hemel. Ook Als de dood zucht is gebaseerd op Paleaux’ eigen ervaringen.
Inhoud
De zestienjarige Quintin is net ontslagen uit een jeugdinrichting als hij weer de verkeerde afslag neemt. Zijn streng gereformeerde ouders weten niet meer wat ze met hem aan moeten en sturen hem naar een pleeggezin in Canada. Quintin is sterk gemotiveerd om in een andere omgeving een nieuwe start te maken, vast van plan het beste uit zichzelf te halen.
De ontvangst in Canada is koel. Zijn pleegouders Decker willen hem vooral heropvoeden en hem laten buigen voor hun strenge huisregels. Quintin begrijpt al snel dat hij zich zal moeten aanpassen, en hij doet echt zijn best. Hij krijgt een warme band met de driejarige Ruth, nummer zes in het gezin van zeven, een kind met een beperking. Met een jongen uit de kerk, Mike, zoon van de dominee, ontstaat een echte vriendschap. Ze blijken dezelfde muzieksmaak te hebben: Queen, Bon Jovi, Meat Loaf. Deze ‘duivelse’ muziek is voor Quintin een belangrijk houvast, zeker op moeilijke en eenzame momenten.
Op de dag dat Quintin voor het eerst in Canada naar school zal gaan, deelt zijn pleegvader mee dat dat niet doorgaat. Hij heeft bepaald dat Quintin doordeweeks bij een boer gaat werken, tachtig kilometer verderop. Het verblijf bij boer Fletcher en zijn vrouw valt Quintin zwaar. De boer laat hem keihard werken, vindt gevoelens flauwekul en lijkt eropuit om hem te breken. Quintin klampt zich vast aan het verzorgen van een kalfje dat hij Drum noemt. Fletcher laat het dier op een onbewaakt moment afvoeren naar de slacht, alleen om Quintin te raken. Dan komt Quintin in opstand, en dat betekent feitelijk het einde van zijn tijd in Canada.
Terug in Nederland moet Quintin zijn draai weer zien te vinden. Het slothoofdstuk begint met deze zin: ‘Maanden gingen voorbij en ik viel terug in oude patronen.’ Is hij terug bij af?
Moeilijkheid
De roman leest heel makkelijk, ook doordat er veel dialoog in zit. Het boek heeft veel vaart en zit vol actie en emotie. Jonge lezers kunnen zich makkelijk inleven in de 16-jarige hoofdpersoon, vanuit wie alles verteld wordt. Het boek moet het niet hebben van subtiliteiten. De tekening van verschillende karakters en van het streng christelijke milieu is (bijna) karikaturaal. Doordat reflectie en verdieping in het boek goeddeels ontbreken, bestaat het gevaar dat de lezer met de brokken blijft zitten: een oppervlakkig, ongenuanceerd verhaal, zonder positieve richting.
Didactische en letterkundige analyse
|
Dimensies |
Indicatoren |
Toelichting | complicerende factoren |
|
Algemene vereisten |
Bereidheid
|
De lezer moet bereid zijn een boek van ruim 300 pagina’s te lezen over een ontspoorde jongen van 16 die naar Canada wordt gestuurd om zijn leven weer op de rails te krijgen. De lezer moet ook bestand zijn tegen een min of meer structureel gebrek aan nuancering en aan perspectief. Een kritische leeshouding is dus onontbeerlijk. |
|
|
Interesses |
Interessant voor wie graag leest over coming of age. |
|
|
Algemene kennis |
Geen bijzondere kennis nodig. |
|
|
Specifieke literaire en culturele kennis |
Het gaat veel over popmuziek uit de jaren ’80. Ook wordt de cultuur van het streng christelijke milieu (in Canada in die tijd) in beeld gebracht, zoals die naar voren komt in de omgang met de Bijbel en de Heidelbergse Catechismus, en bijv. het bidden en de veroordeling van popmuziek. Voor beide aspecten geldt: hoe meer je er bekend mee bent, hoe beter je ze in dit boek kunt plaatsen. De roman geeft er zelf ook wel informatie over, maar die is zeker ten aanzien van het christelijke aspect niet neutraal. |
|
Vertrouwdheid met literaire stijl |
Vocabulaire |
Geciteerde songteksten zijn in het Engels; het christelijke taalgebruik (van gebeden en citaten uit de Bijbel en de Catechismus) is vaak ouderwets Nederlands. Verder geen probleem. |
|
|
Zinsconstructies |
Daarvoor geldt hetzelfde. |
|
|
Stijl |
Stilistisch is dit boek niet bepaald een succes. De auteur grossiert in kleurloze en onbeholpen formuleringen, clichés en echte taalfouten. Het is over het algemeen grof proza, expliciet en ongenuanceerd. Het is de vraag of lezers met weinig ervaring zich hieraan zullen storen; de vaart van de vertelde gebeurtenissen kan de aandacht ervan afleiden. |
|
Vertrouwdheid met literaire personages |
Karakters |
Hoofdpersoon, tevens ik-verteller, is Quintin; met hem trekt de lezer voortdurend op. Alle andere personages leert de lezer alleen via Quintin kennen. Er zijn veel ontmoetingen, maar die passanten zijn slechts interessant voor zover ze Quintin iets bijbrengen. De mensen met wie hij een langduriger relatie heeft, worden tamelijk eendimensionaal of zelfs karikaturaal neergezet. Het beeld dat van vrouwen en homo’s wordt geschetst, is zwart-wit en niet van deze tijd. |
|
|
Aantal karakters |
Het aantal relaties van Quintin is goed te overzien. Daaromheen zijn er diverse vluchtige contacten, die alleen een rol spelen in een beperkt deel van het verhaal. |
|
|
Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters |
Alles draait om de coming of age van Quintin: hoe hij zich ontwikkelt nadat hij in Nederland is vastgelopen. De andere personages zijn alleen van belang door de bijdrage die zij aan Quintins ontwikkeling leveren. Dat kan zijn door openheid, liefdevol begrip of wijze lessen, maar ook door kille afwijzing. De relaties tussen Quintin en andere personages worden over het algemeen zwart-wit getekend. |
|
Vertrouwdheid met literaire procedés |
Spanning |
De spanning zit niet in inventief gebruik van literaire middelen. Maar het meemaken van de avonturen van een ‘moeilijk opvoedbare’ adolescent kan zeker door leeftijdgenoten als spannend ervaren worden. |
|
|
Chronologie |
De grote lijn (Quintin in Canada: heenreis, verblijf, terugkeer) wordt chronologisch verteld. Vandaaruit wordt geregeld terugverwezen naar gebeurtenissen, gesprekken en ervaringen in het verleden, soms in redelijk omvangrijke flasbacks. In het post-Canadese slot worden grote stappen gezet. |
|
|
Verhaallijn(en)
|
Er is één verhaallijn: Quintins heropvoeding in Canada. Alles wat daaromheen verteld wordt, dient ter verklaring van die hoofdlijn. |
|
|
Perspectief |
Quintin is hoofdpersoon en ik-verteller. Alles staat in zijn perspectief. |
|
|
Betekenis |
Voor jonge lezers zal het in deze coming-of-age-roman vooral draaien om herkenning: de problemen in de opvoeding, het leven op school, vriendschappen, zelfbeeld en onzekerheid (hier ook nog gerelateerd aan de zekerheden van het geloof), vertrouwen in mens en dier, seksuele verwarring, omgaan met trauma’s. De personages rond Quintin zorgen ook voor commentaar op allerlei vragen. De lezer zal zich spiegelen en gaan nadenken over zichzelf. |
|
Relevante bronnen voor docenten |
|
Podcast in 'Nooit meer slapen' (NPO radio 1) |
|
Externe leestips |
|
Robert Haasnoot, Waanzee (1999) Thomas Rosenboom, Vriend van verdienste (1985) Gerard Reve, Werther Nieland (1949) |
|
Auteur docentinfo |
|
Pieter Waalewijn |