Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18

 | niveau 2 | Het Achterhuis

Introductie

Anne Frank werd in 1929 geboren in Frankfurt am Main, Duitsland. Als in 1933 Hitler aan de macht komt, besluit Annes vader Otto met zijn gezin naar Nederland te vluchten. De eerste jaren lijkt dat een juiste beslissing: Otto Frank begint een bedrijf en Anne en haar drie jaar oudere zus Margot gaan in Amsterdam naar school. Dan verslechtert ook de situatie in Nederland. Als Margot, die dan zestien jaar is, wordt opgeroepen voor de Arbeitseinsatz (dat betekent dat ze moet gaan werken in een Duits werkkamp), duikt de familie onder in wat nu bekend is als het Achterhuis. De familie Frank deelt de zolderwoning met andere onderduikers.
Op haar dertiende verjaardag, 12 juni 1942, krijgt Anne een dagboek. Daar schrijft ze in tot 5 decemer 1942. Dan is het vol. Dit dagboek wordt Dagboek 1 genoemd. Op 22 december 1943 krijgt ze van haar vader een schoolschriftje, dat nu bekend staat als Dagboek 2. Waarschijnlijk heeft Anne in de periode december 1942 - december 1943 ook een dagboek bijhouden, maar is dit verloren gegaan. Na Dagboek 2 volgt Dagboek 3, ook een schoolschriftje, dat abrupt eindigt in augustus 1944,  als alle onderduikers gearresteerd worden. Iemand heeft ze verraden. De familie Frank wordt via het doorgangskamp in Westerbork naar het concentratiekamp in Auschwitz gebracht. Anne en Margot worden na twee maanden overgebracht naar Bergen-Belsen. Op 5 januari 1945 overlijdt Annes moeder, die is achtergebleven in Auschwitz. Margot overlijdt in maart 1945 in Bergen-Belsen ten gevolge van tyfus. Enkele dagen later sterft ook Anne op vijftienjarige leeftijd.
Alleen Otto Frank keert na de oorlog terug naar Nederland. Iemand heeft zijn papieren bewaard en daartussen bevinden zich ook Annes dagboeken.

Inhoud

Vanaf 12 juni 1942 tot en met 1 augustus 1944 hield Anne Frank een dagboek bij. Zij kreeg dit dagboek voor haar dertiende verjaardag. Een paar weken nadat Anne in het dagboek begint te schrijven, duikt de familie onder. Anne schrijft veel over het onderduiken, onder andere over de spanningen die het samenleven met de andere onderduiders oplevert. Daarnaast zit Anne midden in de puberteit en dat levert flinke botsingen op met haar ouders en haar zus, Margot. Anne reageert voortdurend met heftige emoties op alles wat er gebeurt in de beperkte ruimte waarin ze leeft. Daarnaast filosofeert Anne over het leven, haar dromen, de oorlog, de liefde en haar karakter totdat het dagboek op 1 augustus 1944 opeens ophoudt omdat de onderduikers op 4 augustus 1944 opgepakt worden.

Moeilijkheid

Voor leerlingen op N2 zullen de voornaamste struikelblokken de dikte van het boek en het taalgebruik zijn. Anne Frank heeft, zeker in vergelijking met leerlingen van dezelfde leeftijd van tegenwoordig, een zeer uitgebreide woordenschat. Het ietwat formele taalgebruik staat de identificatie met de hoofdpersoon waarschijnlijk wel wat in de weg. Dat het hier een echt dagboek betreft spreekt de lezers daarentegen zo aan dat dat bovenstaande hobbels wegneemt. Verder verwachten sommige leerlingen, op alle niveaus, een spectaculair oorlogsboek. Dan komen ze bedrogen uit, want het boek draait vooral om de dagelijkse onderduikbeslommeringen.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicereden factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid Het boek bevat 304 pagina's. Dat is een dikke pil voor lezers op N1 en ook voor veel lezers op N2. Leerlingen op N3 zullen geen problemen hebben met de dikte van het boek.
  Interesses Het boek is geschikt voor leerlingen die geïnteresseerd zijn in waargebeurde verhalen. De oorlog speelt niet eens zo'n grote rol, het dagboek handelt meer over de alledaagse gang van zaken tijdens het onderduiken. Het boek spreekt meisjes meer aan dan jongens, omdat het vanuit een vrouwelijk perspectief is beschreven.
  Algemene kennis Het verdient aanbeveling om enige achtergrondkennis over de Duitse bezetting en de Holocaust te hebben. 
  Specifieke literaire en culturele kennis Voor dit boek is geen specifieke literaire en culturele kennis nodig. 

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabulaire Het woordgebruik in Het Achterhuis is voor een lezer op N1 en N2 pittig. Anne Frank wilde graag schrijfster worden en heeft veel aandacht aan haar dagboek besteed. Zo langzamerhand begint het boek ook behoorlijk gedateerd te raken. Veel zaken die beschreven worden, zullen de lezers onbekend voorkomen. 
  Zinsconstructies Over de zinsconstructies zullen lezers op N1 en N2 kunnen struikelen. Wel treedt er waarschijnlijk snel gewenning op. Een kwestie van het boek even een kans geven dus. Lezers op N3 kunnen het niveau uitstekend aan. 
  Stijl Anne Frank wilde niets liever dan schrijfster worden. Ze besteedt vanaf het begin van haar dagboek duidelijk aandacht aan haar taal. De vraag of Anne inderdaad schrijftalent heeft is een uitdaging voor lezers op N3. 

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters Je leert vooral het karakter van Anne heel goed kennen. Ze reflecteert voortdurend op haar eigen doen en laten. Ze kan daarbij opeens heel scherp richting anderen zijn, maar ze spaart zichzelf ook niet. De verhouding van Anne tot de andere bewoners verandert voortdurend. 
  Aantal karakters  Er wonen maar acht mensen in het Achterhuis. Verder worden de onderduikers door een aantal mensen geholpen. Wie precies wat doet zal voor sommige lezers op N1 en N2 onduidelijk blijven, maar er is voor de geïnteresseerden veel informatie over deze mensen te vinden. 
  Ontwikkeling van en verhouding tussen de  karakters Het is voor lezers op N3 uitdagend om parallellen te trekken tussen hun eigen puberteit en die van Anne. Later in het boek trekt Anne ontzettend naar Peter toe. Daardoor leer je Peter ook veel beter kennen. De vraag of Anne nu echt verliefd is op Peter is, is interessant om over na te denken.  

Vertrouwdheid met literaire procedés

 Spanning Het boek bevat amper actie. De actie zit er voornamelijk in dat je weet dat de onderduikers opgepakt gaan worden. Het oorlogsgeweld blijft grotendeels op de achtergrond, hoewel de onderduikers de oorlog via Radio Oranje wel goed volgen. Lezers die niet goed op de hoogte zijn van het ontbreken van deze actie kunnen teleurgesteld raken in dit boek. 
  Chronologie De dagboekfragmenten zijn chronologisch geordend. Wel kom je in latere versies soms ingelaste stukken tegen. Voorin het boek staat een verantwoording van de keuzes die gemaakt zijn bij het bezorgen van de edities. Het gaat ook lezers op N3 boven de pet om daar al te veel notie van te nemen. Verder blikt Anne regelmatig terug wanneer ze dingen over haar leven en haar familie gaat uitleggen. Deze overgangen zijn zo goed gemarkeerd dat ze ook voor lezers op N1 geen probleem opleveren. 
  Verhaallijn(en) Er is sprake van één verhaallijn.
  Perspectief Het boek is vanuit Anne Frank geschreven. Voor leerlingen op N1 en N2 is het een uitdaging om het verhaal eens vanuit een ander perspectief te bekijken. 
  Betekenis Voor lezers op N1 is het vooral aantrekkelijk dat het boek echt gebeurd is. Dat zal de voornaamste insteek zijn dat ze het boek willen lezen. Zij zullen het pubergedrag van Anne waarschijnlijk wel herkennen en verder vooral stil staan bij de tragische afloop van Annes leven.
 N2-lezers zullen het boek in een iets breder kader kunnen plaatsen. Zij zullen misschien al wat meer oog hebben voor de karakterontwikkeling van Anne Frank.
 Lezers op N3 zullen kunnen reflecteren op het schrijverschap van Anne. Ook de levensvisie van Anne is interessant voor lezers van dit niveau.  Verder kunnen deze lezers ook reflecteren op de betekenis van Anne Frank voor de wereld. 

Relevante bronnen voor docenten

   annefrank.org | informatie over Anne Frank, beeldmateriaal, lesbrieven en lestips

Opmerking

   Voor (vmbo-)leerlingen die moeite hebben met technisch en/of begrijpend lezen is Anne Frank, haar leven (Amsterdam, Uitgeverij Eenvoudig Communiceren, 2008) aan te bevelen. Het dagboek wordt in eenvoudige woorden, korte zinnen en in de derde persoon herverteld door Marion Hoefnagel.