Docenten Nederlands 15-18
| niveau 2 | Eus
Introductie
Özcan Akyol (1984) werd geboren in Deventer, in zijn debuutroman Eus 'Koekstad' geheten. Akyol noemt de roman op zijn eigen website semi-autobiografisch, een verhaal gebaseerd op zijn eigen leven. De rauwe beschrijving van het opgroeien in een Turks gezin en de eerste schreden op het criminele pad leverde de schrijver veel media-aandacht op.
Akyol heeft na de middelbare school (MAVO) journalistiek en ook een tijdje Nederlands gestudeerd. Naast zijn literaire werk schrijft hij columns voor diverse bladen. In 2016 verschijnt zijn tweede roman, Turis, een vervolg op Eus; het boek beschrijft hoe vader Turis het gezin terroriseert. Akyol heeft ook de introductie geschreven bij de speciale uitgave van Heer van de vliegen (Nederland Leest, november 2016).
Akyol is een veel geziene opiniemaker in talkshows; hij schuift geregeld aan als tafelheer bij 'De Wereld Draait Door'. In mei-juni 2017 wordt de vijfdelige documentaireserie 'De neven van Eus' op tv uitgezonden; Akyol gaat daarin op zoek naar zijn familie in Turkije. De serie maakt indruk, ook door de manier waarop Akyol zijn onderzoek presenteert, maar levert hem ook kritiek en zelfs doodsbedreigingen op.
Inhoud
Leeswaarschuwing: onderstaande tekst bevat details over de inhoud en/of de afloop van het verhaal.
Eus groeit op in een Turks gezin dat gedomineerd wordt door vader Turis. Turis, een gastarbeider uit de bergen van Turkije, drinkt, licht alles en iedereen op en is vaak afwezig. Eus kan niet met zijn ouders praten en groeit samen met zijn twee oudere broers Mahir en Kosta deels op straat op. Hij verandert van een gevoelig jongetje in een onverschillige, verscheurde en eenzame crimineel die nergens bij hoort. Zijn CITO-score geeft gymnasium aan, maar door vooroordelen belandt hij op de MAVO. Op de middelbare school wordt veel gerotzooid en gefraudeerd. Eus zoekt aansluiting. In de roman beschrijft Akyol Eus' onhandigheden en seksuele avonturen met meisjes en vertelt hij het harde verhaal van een Turkse jongen die opgroeit in een volkswijk.
Na de MAVO schrijft Eus zich in voor een MBO-opleiding aan een ROC, volgens Eus 'armetierig onderwijs voor minder begaafde mensen'. Veel lessen volgt hij niet en zijn afwezigheid wordt niet opgemerkt. Hij gaat werken in het restaurant waar zijn broer kookt, en ontmoet daar een paar interessante figuren met wie hij veel uitgaat. Eus werkt fulltime als afwasser en drinkt en feest erop los. Hij neemt afstand van zijn ouders en besluit op zichzelf te gaan wonen. Hij worstelt met vriendschappen, relaties en seksualiteit.
Het laatste deel van het verhaal gaat over Eus’ deelname aan een criminele organisatie die door Europa reist en winkels leegrooft. Hij raakt mede door zijn onverschilligheid en afschuw van de maatschappij steeds dieper in de schulden en problemen. Uiteindelijk belandt Eus in de gevangenis.
Moeilijkheid
Voor de N2-lezer is Eus een goed te lezen boek; een N1-lezer zou kunnen worstelen met identificatie. Het boek bevat korte hoofdstukken en Akyol schrijft in duidelijke taal. Het boek is interessant voor leerlingen die van realistische verhalen houden. Het boek is uitermate geschikt om het leesplezier te bevorderen van jongens die niet van lezen houden.
Er wordt wel wat van de lezer gevraagd. Zo moet hij in staat zijn zich met een onsympathiek hoofdpersonage te identificeren. Hij moet kunnen omgaan met het grove taalgebruik van de personages en met de manier waarop er over meisjes en vrouwen geschreven wordt. Verder moet hij de psychologische ontwikkeling van de hoofdpersoon kunnen koppelen aan zijn opvattingen over bijvoorbeeld vrouwen. De hoofdpersoon worstelt met zijn (Turkse) identiteit en het vinden van zijn plek in de maatschappij.
Het verhaal is aangrijpend, omdat het hard en zonder wollig taalgebruik is opgeschreven. Voor de leerlingen die neigen naar niveau 3 is hier en daar meer betekenis te vinden in beelden en symbolen.
Dimensies |
Indicatoren |
Toelichting | complicerende factoren |
Algemene vereisten |
Bereidheid | De leerling moet bereid zijn een boek van 271 pagina's te lezen. Lezers kennen Özcan Akyol misschien van zijn optredens in de media. Dat kan lezers motiveren om - zoals de achterflap het noemt - 'het originele verhaal over Eus' (Özcan) te lezen. |
| Interesses | Het boek is zeer geschikt om het leesplezier te bevorderen van jongens die niet van lezen houden. Interesse in straatcultuur en het semi-autobiografische van dit boek kan ook lezers helpen die graag 'waargebeurde' verhalen lezen. | |
| Algemene kennis | Enige kennis over de komst van gastarbeiders naar Nederland in de jaren 60 van de vorige eeuw is een pre. Als een leerling deze kennis niet heeft, kan het boek toch prima gelezen worden: het is een universeel verhaal over gewone burgers, immigranten en de sociale onderklasse. | |
| Specifieke literaire en culturele kennis | Geen bijzondere voorkennis vereist. | |
Vertrouwdheid met literaire stijl |
Vocabulaire | Voor geen enkel niveau een probleem; Akyol schrijft in eenvoudige zinnen. Toch kan de afwisseling in woordgebruik lastig zijn voor N1- en N2-lezers. Zo wisselt Akyol volks taalgebruik af met straattaal en ingewikkelder 'archaïsch' taalgebruik. De platte en expliciete taal kan lezers afschrikken of tegenstaan. |
| Zinsconstructies | Het verhaal van Eus is grotendeels in korte zinnen opgeschreven. Dialogen zijn ook kort en helder genoteerd, zonder uitgebreide beschrijvingen van de omgeving. Dat is fijn voor minder ervaren lezers. | |
| Stijl | Akyol heeft mede door zijn scherpe schrijfstijl voor ophef gezorgd. Het taalgebruik is rauw en echt. Het past bij de omgeving, de subcultuur en de beschreven mensen. De N3-lezer kan wat beter relativeren en ziet misschien ook de humor in van bepaalde situaties. | |
Vertrouwdheid met literaire personages |
Karakters | De belangrijkste karakters, naast Eus zelf, zijn bijna allemaal familieleden van Eus: zijn vader Turis, zijn moeder en de broers Mahir en Kosta. In de verschillende levensfases van Eus zijn een aantal vrienden van belang: Ata, Metin en Kareltje. Sommige vrienden spelen alleen in de vroege jeugd van Eus een rol en komen later in het verhaal niet meer voor. Eus heeft een moeizame relatie met vrouwen, maar heeft één echte liefde: Selma. |
| Aantal karakters | Voor elk type lezer een overzichtelijk aantal. | |
| Ontwikkeling en verhouding tussen de karakters | Eus ontwikkelt zich van een gevoelig jongetje tot een roekeloze en onverschillige crimineel. De ouders van Eus blijven flat characters: de vader een schurk en de machteloze moeder op de achtergrond. De rol die Eus uiteindelijk voor zichzelf vindt in de maatschappij, roept veel vragen op. Dat geldt ook voor de verhoudingen die hij tegen die tijd nog heeft. Hij werkt samen met zijn broer maar (her-)kent hem helemaal niet meer. Hij blijft aan een meisje hangen dat hij helemaal niet leuk vindt. Hij denkt trouw te zijn aan zijn vrienden maar verraadt ze uiteindelijk wel. Het verhaal beschrijft een wereld van armoede, psychologische gezinsterreur en maatschappelijke problemen, zoals integratie. Lezers van alle niveaus kunnen het lastig vinden om hierover te lezen. Het kan identificatie met de hoofdpersoon bemoeilijken. |
|
Vertrouwdheid met literaire procedés |
Spanning | De psychologische terreur van vader Turis en de liefdeloze omgeving thuis zorgen voor veel spanning en maken de lezer al snel nieuwsgierig: komt dit nog goed? De eerste schreden op het criminele pad en de snelle afwisseling van gebeurtenissen maken het verhaal ook spannend. |
| Chronologie | Het verhaal is helemaal chronologisch. | |
| Verhaallijn(en) | Eén hoofdlijn. | |
| Perspectief | De lezer raakt mede door het ik- perspectief zeer betrokken bij het leven van Eus. Zijn nonchalante en onverschillige houding is zorgelijk, maar ook meelijwekkend. Alles lijkt hem te overkomen. Daarnaast leer je hem ook goed kennen en lees je over de vooroordelen en vastgeroeste religieuze en culturele tradities waarmee hij worstelt. | |
| Betekenis | Voor de N1-lezer die alleen wil ontspannen, is het boek wellicht té direct. De onomwonden taal van Eus kan hem/haar aangrijpen of afschrikken. De N1-lezer die van spanning en avontuur houdt, zal de 'schelmenroman' waarderen. Het persoonlijk drama van Eus in een harde wereld zal de N2-lezer raken. Het avontuur en de dwarse en brutale houding van Eus en zijn vrienden zullen deze lezer zeker verbazen en vermaken. Een N3-lezer zal met meer afstand kunnen lezen en is beter in staat te reflecteren op wat hij of zij gelezen heeft. Deze lezer zal nadenken over de vraag in hoeverre je omgeving en afkomst je lot bepalen. Gedachten over het menselijk lot, ingewikkelde familieverhoudingen of de sociaal-maatschappelijke verhoudingen zullen een N3-lezer bezighouden. De vraag is wel in hoeverre de lezer zich kan identificeren met de hoofdpersoon. |
|
Relevante bronnen voor docenten |
tzum.info | recensie Tzum recensieweb.nl | recensie npo.nl | '24 uur met ... Özcan Akyol' |