Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18

 | niveau 2 | Een heel bijzonder meisje

Introductie

Anna van Praag is schrijfster, wereldreizigster en journaliste. Ze studeerde Spaans in Amsterdam en werkte bij diverse theatergezelschappen en filmfestivals. Voor 'Het verhalenkasteel' gaf ze jarenlang trainingen aan leerkrachten over voorlezen en verbeeldingskracht.
In 2003 debuteerde ze als kinderboekenschrijver. Anna van Praag heeft meer dan zeventien kinder- en jeugdboeken op haar naam staan. Voor Een heel bijzonder meisje schreef Van Praag nog een ander Young Adult-boek: Kom hier Rosa (2012).

Inhoud

Leeswaarschuwing: onderstaande tekst bevat details over de inhoud en/of de afloop van het verhaal. 
Als Alicia nét elf jaar is sluiten haar ouders zich met het hele gezin aan bij 'Casa Nostra', een sekte met veel excentrieke volgelingen. Een heel bijzonder meisje is het verhaal van Alicia die een dromerige, lange brief schrijft aan de leider van de sekte: Sofia. In de brief beschrijft Alicia de intense zomervakanties van de commune op een Italiaans eiland. Over de mensen, de wilde feesten, de therapeutische sessies én over haar gevoelens en ervaringen. De leidster van de commune, Sofia, is een charismatische goeroe en net als alle andere volgelingen valt Alicia als een blok voor Sofia, die haar 'een heel bijzonder meisje' noemt. Samen met haar moeder, vader, zusje en broertje leeft Alicia in de peperdure vakanties een apart en vrij leven, heel anders dan haar 'normale' en saaie leven in Nederland. Tijdens die vakanties 'helpt' sekteleider Sofia haar volgelingen door verlangens te bevredigen en trauma’s te verwerken. Alicia’s vader Simon wordt zelfs toegelaten tot Sofia’s 'staff'. Maar dan blijkt hij betrokken bij een zorgwekkende zaak: een actrice van een van zijn toneelgroepjes beschuldigt hem in een interview van mishandeling. Een krant kopt: 'Levensgevaarlijke spelletjes bij Casa Nostra'. Er ontstaat een strijd tussen Sofia en Simon en het gezin moet de gemeenschap per direct verlaten. Alicia heeft het gevoel dat haar wereld instort en kan het vertrek moeilijk accepteren. Ze blijft loyaal aan Sofia en haar vrienden van de sekte en verlangt hevig naar hen. Met veel tegenzin leeft zij haar 'gewone leven' en doet haar best om los te komen van de wereld van de sekte. Binnen het wat onevenwichtige en terneergeslagen gezin vindt iedereen op zijn of haar eigen manier een nieuwe uitlaatklep. Alicia’s moeder stelt uiteindelijk aan Alicia voor om Sofia een brief te schrijven en dat doet Alicia. 'En als ik je schrijf, is het nooit echt afgelopen.'

Moeilijkheid

Een heel bijzonder meisje is een eenvoudig geschreven boek dat heftige thema’s belicht. De stijl is niet lastig, de hoofdpersoon is een kind, maar de problematiek en de gebeurtenissen die het kind beschrijft, zijn soms zorgelijk. Er is dus een groot contrast tussen stijl en inhoud. De beschrijvingen zijn de ene keer pseudo-naïef en de andere keer expliciet en hard; dat kan wel eens shockerend zijn voor jonge lezers.  
De woordkeus en zinsbouw zijn niet moeilijk en de hoofdstukken kort. Een complicatie is nog wel de briefvorm van het boek: Alicia richt zich in haar brief tot Sofia en daardoor is het perspectief van de vertelling niet altijd helemaal duidelijk.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid Een heel bijzonder meisje is een 'lekker dun en makkelijk' boek. Het onderwerp is origineel en kan daardoor de niveaus 1, 2 én 3 aanspreken. De titel en de kaft zullen eerder meisjes aanspreken dan jongens; de belofte van het originele onderwerp kan ook jongens over de streep trekken. Meisjes zullen zich wel gemakkelijker met het vrouwelijke hoofdpersonage kunnen identificeren.
Dat het verhaal is gebaseerd op het persoonlijk leven van de schrijfster, kan de bereidheid voor alle niveaus verhogen.
  Interesses Het boek is uitermate geschikt voor nieuwsgierige lezers die van originele en sensationele verhalen houden. Ook lezers die belang stellen in menselijke (liefdes-)relaties, psychologie /sociologie en 'anders zijn', zullen geboeid zijn door dit boek.
  Algemene kennis Van Praag schrijft over een voor veel mensen onbekende wereld: de wereld van een sekte. In deze sekte bepaalt de leider, Sofia, de regels. Daarnaast leidt zij de (soms schokkende) therapiesessies en workshops in 'de kring'. Kennis over groeps- en gedragstherapie kan van belang zijn voor begrip van het verhaal. Enige voorkennis over communes, sektes of geheime genootschappen is een pre.
  Specifieke literaire en culturele kennis Van Praag verwerkte ook veel songteksten in het verhaal; op de laatste pagina van het boek is een verantwoording daarvan te vinden. Het kan wat toevoegen om deze liedjes (o.a. Fleetwood Mac: 'Songbird', Simon & Garfunkel, en 'Over the rainbow' uit The Wizard of Oz) te beluisteren, maar het is voor het begrijpen van het boek niet noodzakelijk. 

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabulaire Het taalgebruik is voor lezers op N1 en N2 zeer toegankelijk. Seksuele handelingen, drugsgebruik en de therapeutische sessies worden de ene keer pseudo-naïef en de andere keer expliciet en hard beschreven. Dit kan storend zijn voor sommige leerlingen, maar hoeft geen struikelblok te zijn.
  Zinsconstructies Het boek bevat geen ingewikkelde zinsconstructies. 
  Stijl De stijl is over het algemeen eenvoudig en beschrijvend. Van Praag schrijft kinderlijk filosofisch met rake vergelijkingen en gedachtespinsels. Dat kan boeiend zijn voor N1/N2-lezers.
Een heel bijzonder meisje is een opsomming van herinneringen, gevoelens en belevenissen. De soms bizarre voorvallen volgen elkaar op in haast een ononderbroken woordenstroom. Deze combinatie - fragmentarisch én woordenstroom - kan lastig zijn voor N1-lezers.

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters Van Alicia leer je gevoelens en gedachten intensief kennen. De anderen neem je waar vanuit Alicia’s perspectief en optiek; zij blijven op de vlakte. Het is voor de N1/N2-lezer niet eenvoudig vast te stellen wat de rollen zijn van de andere personages en wat hen precies drijft.
  Aantal karakters  Naast de hoofdpersoon is er een kern van terugkerende karakters, waaronder familieleden, volgelingen en vrienden van de ik-figuur. Geen probleem.
  Ontwikkeling en verhouding tussen de karakters De lezer leert vooral Alicia goed kennen. Alicia verafgoodt leider Sofia, maar het is lastig te doorgronden wat haar relatie tot die Sofia is. Zelfs in het schrijven gaat de ontwikkeling van de verhouding met Sofia nog door. Het verhaal belicht ook een onverschrokken pubermeisje dat moeite heeft zich te verhouden tot haar ouders en op zoek is naar aandacht en erkenning, maar bovenal naar zichzelf.
Het is lastig om je als lezer in te leven in de ontwikkeling van de anderen, zoals de ouders van Alicia. De ongelukkige moeder en begeesterde vader zijn vooral met zichzelf bezig. De psychologische verdieping ontbreekt; zo blijft het bijvoorbeeld onduidelijk welke ontwikkeling haar moeder doormaakt. 

Vertrouwdheid met literaire procedés

 Spanning De jonge Alicia leidt een dubbelleven en maakt in haar leven binnen de sekte veel heftige dingen mee. Alicia wordt binnen Casa Nostra volledig vrijgelaten en danst nachtenlang op feesten met seks, drank en drugs. In haar andere leven is zij een gewone puber en gaat zij naar een degelijke middelbare school. Vooral de N2-lezer zal deze belevenissen en het (contrast van het) dubbelleven spannend vinden.
Het verhaal is voor N1/N2 lezers ook spannend door de dreigende karakter van de sekte: je doet mee of je ligt eruit. De lezer wil graag weten wat er verder gaat gebeuren met Alicia en haar familie.
Het is wel de vraag of de afloop, een blik op het huidige, weer normale leven, zonder een heel duidelijk plot, bevredigend genoeg is voor de lezers op elk niveau.
  Chronologie De periode van het gezin bij de sekte wordt chronologisch verteld en bestrijkt ongeveer vijf jaar. Het verhaal begint op het moment dat Alicia en haar familie uit de sekte zijn gezet. Alicia is dan zestien jaar. Ze schrijft in gedachten een afscheidsbrief aan de leider van de sekte, Sofia. Achteraf verteld dus. Het verhaal is redelijk chronologisch, maar wel met sprongen in de tijd vooruit, en nogal fragmentarisch: ze beschrijft dromerige, losse scènes en herinneringen. Dat maakt het soms lastig de fragmenten te plaatsen. Ten slotte zijn er veel open plekken, wat voor N1/N2-lezers een probleem kan zijn.
  Verhaallijn(en) Eén hoofdlijn: achteraf beschreven herinneringen en vandaaruit sprongen voorwaarts in de tijd. Korte hoofdstukken onderverdeeld in drie delen.
  Perspectief Er is sprake van een ik-perspectief, waarbij een belevend-ik en een vertellend-ik elkaar afwisselen. De briefvorm van het boek kan hierbij wel voor extra verwarring zorgen. 
  Betekenis Als lezer maak je kennis met een bijzondere, excentrieke en besloten gemeenschap, waarbinnen eigen regels en wetten gelden. Een gemeenschap waarin de jonge Alicia vrij haar gang mag gaan. Dit is interessant voor de N1-, N2- en N3-lezers.
N1/N2-lezers kunnen zich wellicht makkelijk identificeren met de 'coming of age'-problematiek (eerste verliefdheid, strijd tegen ouders etc.) en gevoelens van de ik-figuur. Maar het kan zijn dat de ruimte waarin de ik-figuur zich ontwikkelt te ver af staat van de lezers, waardoor de lezers zich meer verbazen dan dat er sprake is van herkenning. N3-lezers zullen aan het denken gezet worden door het gegeven van een sekte: wat betekent aansluiting voor de zelfstandigheid van de volgelingen, en hoe gaat het als mensen zich weer losmaken; wat is de zin van publieke 'healings'; wat drijft mensen om zich als goeroe te profileren en hoe zit het met de macht van de leider.

Relevante bronnen voor docenten

   tzum.info | recensie Tzum