Docenten Nederlands 15-18 | niveau 2 | De Camino

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

Bereidheid

Dit boek van bijna 400 pagina’s is naast een thriller ook een reisverslag. Hierin staat een deel van de camino naar Santiago centraal. Enige affiniteit met zulke tochten helpt om je in te leven in wat Lotte doet, maar echt noodzakelijk is die niet.
Dat het boek een enorme bestseller is, kan mensen die weinig of geen romans lezen of niet van lijvige boeken houden, doen besluiten De Camino te pakken. De omvang hoeft geen bezwaar te zijn, want het verhaal laat zich vrij gemakkelijk lezen.
De lezer moet wel goed weten dat er in de roman uitvoerig en gedetailleerd zeer ernstige oorlogsmisdaden worden beschreven.

Interesses

Wie belang stelt in de beweegredenen van mensen die een bedevaarttocht ondernemen, vindt in De Camino zeker aanknopingspunten, al staan die motieven niet op de voorgrond.
Belangstelling in vragen over de diepere wortels van haat, vooral vanwege etniciteit en religie, is gewenst. Ook interesse in en reflectie op schuld, wroeging en boetedoening komen van pas.  

Algemene kennis

De geschiedenis van Joegoslavië en met name de Balkanoorlog van 1991-1995 speelt een belangrijke rol. Het boek geeft daar in de brieffragmenten veel informatie over. Het is niettemin prettig als de lezer al wat feiten kent over die oorlog en de (vele) verschillende partijen die tegenover elkaar stonden. Wie zulke kennis (nog) niet heeft, komt met De Camino ook een heel stuk recente geschiedenis te weten, al moet de lezer zich ervan bewust zijn dat de informatie door een romanpersonage wordt verwoord.

Specifieke literaire en culturele kennis

Enige achtergrondkennis van bedevaarten is handig en vooral over de camino naar Santiago, maar noodzakelijk is die niet.
Wie veel ervaring heeft met het lezen van thrillers zal De Camino misschien wat kritischer beoordelen dan een lezer voor wie dit genre vrij nieuw is: hoewel het boek verrassingen kent, is het voor de doorgewinterde thrillerlezer soms een beetje voorspelbaar.

Vertrouwdheid met literaire stijl

Vocabulaire

Geen grote problemen. Hier en daar staan wat lastige termen, maar Niewierra gebruikt niet veel woorden die bij lezers van niveau 1 of 2 onbekend zijn.

Zinsconstructies

In het algemeen zijn de zinnen goed te volgen. Niet zelden geven die de invoelbare gedachten van Lotte weer; de zinnen lezen dan als een vloeiende innerlijke monoloog.

Stijl

De stijl is direct en vrij sober. De gemoedstoestand van Lotte wordt vaak uitvoerig weergegeven, maar het vertellen staat voorop. Echt literair lijkt de vertelling nergens. Het melodrama (Lotte laat veelvuldig de tranen vloeien) is vrij prominent. Wie van een verhaal vol vaart zonder literaire opsmuk houdt, heeft met De Camino een geschikt boek in handen.

Vertrouwdheid met literaire personages

Karakters

De hoofdpersonages worden helder getekend. Ze krijgen contouren door de uitgebreide beschrijvingen van hun daden en gedachten. Lotte leer je kennen doordat de schrijfster haar veel ‘hardop’ laat denken en voelen: over de andere personages maar zeker ook over meer onbeduidende zaken, zoals over haar creaties van chocola (Lotte is chocolatier).
Het verhaal draait om Lotte en haar man Emil, terwijl gaandeweg de wat geheimzinnige Nicolas meer op de voorgrond treedt.
Er zijn erg veel bijfiguren, zoals Paul en zijn dochter, Omer (de advocaat in Bosnië), andere bedevaartgangers en een niet bij naam genoemde schrijver van cursieve tussenstukjes die het op Lottes leven heeft voorzien. Sommige van die bijfiguren blijven tot het eind toe een rol spelen.
In de brieffragmenten staat het leven van de drie jeugdvrienden in voormalig Joegoslavië centraal: Milan, Emil en de schrijver van de brieven.
Een wat lastig te volgen wending in het verhaal is het ‘stuivertje-wisselen’ van deze karakters. Die opzettelijke persoonswisseling ontsluiert wel hun werkelijk oorlogsverleden en is daarmee cruciaal in het boek.

Aantal karakters

Er zijn veel karakters, maar de hoofdpersonages kun je duidelijk onderscheiden van de bijrollen. Door de persoonsverwisselingen van de Joegoslavische jongens is in eerste instantie niet steeds helder wie nu wie is. Maar aan het eind wordt alles duidelijk.

Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters

Er zijn meerdere verhoudingen van belang: Lotte en Paul, Lotte en Emil, Lotte en Nicolas en zeker ook de relatie tussen de drie jongemannen: Emil, Milan en de schrijver van de brieven. Sommige van die verhoudingen zijn overduidelijk, zoals die tussen Lotte en Paul. Hoe de relatie tussen de jongens is, blijkt pas aan het eind als aan het licht komt wie zij werkelijk zijn of waren.

Vertrouwdheid met literaire procedés

Spanning

Spannend is het boek zonder meer. Voor sommige lezers is die spanning direct voelbaar en echt, anderen ervaren misschien dat de schrijfster met bepaalde kunstgrepen de spanning nogal opzichtig in het verhaal verweven heeft: ‘En toch lijkt het sinds St. Etienne alsof er vreemde ogen in mijn rug prikken, alsof iemand mij volgt’ (blz. 76). De spanning is ook goed verdeeld over de verhaallijnen: zowel in de camino-stukken als in de brieffragmenten zitten veel elementen die voor spanning zorgen.

Chronologie

De wandeltocht van Lotte wordt chronologisch weergegeven en door de dagboekindeling met telkens de vermelding van de datum heeft de roman een vrij strakke structuur. De lezer volgt de belevenissen van Lotte, maar zij dwaalt ook regelmatig met haar gedachten af naar vroeger en vertelt dan uitgebreid over dingen uit het verleden, zoals de ontmoeting met Paul en Emil in Aken.
De brieffragmenten aan het eind van elke camino-dag vertellen vooral over de jeugd van de drie jongens, de geschiedenis van Joegoslavië en over de verschrikkingen van burgeroorlog en etnische zuiveringen. Ook hierin is een heldere chronologie aangebracht, al springt de briefschrijver met zijn relaas soms wat heen en weer in de tijd.

Verhaallijn(en)

Er zijn twee hoofdlijnen: de camino van Lotte die twaalf dagen duurt, en de geschiedenis van de drie jongens in voormalig Joegoslavië. De lijnen zijn beide goed te volgen, al zullen sommige lezers wat moeite hebben om, aan het eind van het dagverslag van Lotte, van lijn te wisselen en in gedachten van het Frankrijk-van-nu naar het Joegoslavië-van-de-jaren-negentig te gaan. In wezen is daarbij Emil – de man van Lotte – het verbindende element.

Perspectief

In de dagboekstukken ligt het perspectief steeds bij een belevende ik: Lotte.
In de brieffragmenten is ook een ik-figuur aan het woord: een van de drie Joegoslavische jongens die zijn verhaal vertelt over hun vriendschap en die zijn zienswijze geeft op het ontstaan van de oorlog en alles wat daarin gebeurt. Dat lijkt aanvankelijk de man van Lotte die de identiteit van de oorspronkelijke Emil heeft aangenomen. Die échte Emil is al lang dood, weet de lezer vanaf bladzijde 16.

Betekenis

N1-leerlingen zullen in de eerste plaats meegesleept worden door het spannende verhaal, ook als een bedevaarttocht nogal ver van hen staat. Maar elke lezer zal moeten nadenken over het belang van de bedevaart in het boek. Emil heeft een goede reden om de camino te lopen, zo lijkt het: zijn genezing. Maar het is al meteen duidelijk dat er meer speelt, hij pleegt immers zelfmoord op de tocht.
Voor Lotte is de bedevaart concreter: het wandelen is ‘afzien’, maar ze hoopt al lopend te achterhalen wat Emil dreef tot zijn wanhoopsdaad.
Als lezers dieper in de betekenis willen doordringen, moeten zij gaan nadenken over die vraag. Uiteindelijk komen dan de gevolgen van etnische tegenstellingen en oorlogsgeweld als kern van de roman naar voren. Voor minder ervaren lezers kan het lastig zijn om tot die betekenis door te dringen.
Bij dat alles spelen, tot slot, algemene vragen over schuld, boete, wroeging en over de keuze tussen ‘geheimen bewaren’ en ‘de waarheid vertellen’.

Relevante bronnen voor docenten

Externe leestips

De herberg met het hoefijzer – A. den Doolaard
Omwegen – Thomas Heerma van Voss

Auteur docentinfo

Jan Erik Grezel