Docenten Nederlands 15-18 | niveau 1 | Lentekind

Introductie
Harmen van Liemt (2000) is regisseur, acteur en schrijver. De dood van zijn 24-jarige zus Floor op oudejaarsdag 2021 inspireerde hem tot het schrijven van de roman Lentekind. Op enkele stukken in Het Parool na had hij vóór het verschijnen van Lentekind nog niet gepubliceerd. Hij volgde de opleiding regie aan de Amsterdamse Academie van Theater en Dans. In interviews geeft hij te kennen dat hij graag producties vanuit meerdere disciplines (theater, dans, literatuur) maakt. Zijn debuutroman Lentekind is goed ontvangen.

Inhoud
Woody is een fantasierijk jongetje dat opgroeit in Wilp, vlakbij Deventer, in een gezin met een oudere broer en zus. Op de basisschool heeft hij een hartsvriendinnetje: Jip. Haar moeder verbiedt Jip op zeker moment de omgang met Woody omdat hij ‘vulgair’ zou zijn. Daaruit maakt hij op dat Jip, ondanks de belofte om te zwijgen, aan haar moeder iets heeft verteld over de ‘vieze plaatjes’ die Woody haar thuis op de computer heeft laten zien.
Het verhaal maakt een sprong in de tijd: Woody gaat naar de middelbare school. Lara zit een paar klassen hoger dan Woody. Met haar heeft hij een sterke band. Hun ouders gaan door een moeilijke periode in hun huwelijk.
Op school sluit Woody vriendschap met twee leeftijdgenoten: Alex en Charlie. Ze roken en doen als echte puberjongens stoer tegenover elkaar. Af en toe bezoekt Woody broer Ben, die in Amsterdam is gaan studeren. Bij die bezoeken voelt Woody dat hij vooral jongens aantrekkelijk vindt. Wel krijgt hij een relatie met het mooie meisje Renée, maar hij heeft reserves tegenover haar. Lara heeft ondertussen de middelbare school verlaten en studeert kunstgeschiedenis in Amsterdam.
Woody schrijft dagboekfragmenten in briefvorm aan het overleden idool Amy Winehouse. Daaruit blijkt dat hij een eetstoornis ontwikkelt. Woody probeert zo veel mogelijk verborgen te houden dat hij soms zijn eten met opzet uitbraakt. Als hij in de bovenbouw zit, moet hij gaan nadenken over een vervolgopleiding. Hij bekent tegenover Renée dat hij droomt van de toneelschool. Als Renée een keer rechtstreeks vraagt naar Woody’s gevoelens voor haar, maakt hij het plotseling uit. Woody voelt zich aangetrokken tot Valentijn, een 41-jarige vriend en oude buurjongen van zijn vader. Later heeft hij seksuele ervaringen met Valentijn. Maar hij twijfelt aan zijn werkelijke gevoelens en geaardheid.
Op een winterdag komt het hele gezin thuis bij elkaar. De stemming is bedrukt. Woody’s moeder vertelt dat Lara een zeldzame vorm van longkanker heeft. Dat lijkt fataal, omdat het uitgezaaid is, maar Lara gaat nieuwe therapieën volgen die eerst succes hebben.
Terwijl Lara met alternatieve kuren bezig is, doet Woody auditie voor de toneelschool. Hij wordt twee keer afgewezen. Na het eindexamen gaat hij in de bar van een filmhuis werken. Dankzij een intensieve training door theaterdocent Thibaud wordt Woody uiteindelijk toch aangenomen op de toneelschool. Hij heeft toevallig weer contact gekregen met zijn jeugdvriendinnetje Jip, met wie hij veel kan delen.
Als haar ziekte onder controle schijnt te zijn, besluit Lara op reis te gaan. Ze bezoekt Mexico, onder andere om het huis/museum van de vrijgevochten kunstenares Frida Kahlo te bezoeken. Als ze terug in, krijgt Lara weer klachten: de kanker is terug. Ze wil geen behandelingen meer, maar nog wel van het leven genieten. Met Woody onderneemt ze uitstapjes.
Lara’s laatste dagen en haar sterven op oudejaarsdag worden nauwgezet beschreven. Kort daarop reist Woody naar Mexico met een klein deel van de as van Lara om dat uit te strooien op een meer; hij bezoekt ook het Kahlo-museum. Lara’s dood lijkt voor Woody niet alleen een dramatisch afscheid, maar ook een begin van een nieuw leven.

Moeilijkheid
De roman oogt vrij dik, zeker voor N1-lezers, maar hij leest heel gemakkelijk. Het taalgebruik, de chronologie, de verhaalopbouw, de personages en de betekenis van wat er beschreven wordt, zullen voor geen enkele lezer lastig zijn. Van Liemt beschrijft wel op een realistische en openhartige manier heftige zaken: de ziekte van Lara en haar dood, de eetstoornis van Woody, diens eerste erotische ervaringen met meisjes en jongens, de worsteling met zijn geaardheid. Voeg daarbij de twijfel over de keuze voor een vervolgopleiding, de afwijzingen, de genegeerde Joodse achtergrond van de vader, de kunst die Lara bewondert – en je hebt al heel wat thema’s en motieven die een boek behoorlijk zwaar kunnen maken. Dat is bij Lentekind gelukkig niet het geval. Dat komt door de vlotte schrijfstijl en de sprongen in de ontwikkelingen die het verhaal veel vaart geven. In het begin bijvoorbeeld is Woody ‘het kind’ dat voor alles openstaat. Daarna is er een periode ‘basisschool’, maar al snel gaat hij voor het eerst naar het voorgezet onderwijs. Dat gaat zo door tot zijn aantreden op de toneelschool. Al die sprongen kunnen soms wat ontregelend zijn, maar doorlezen is hier het devies. Dan wordt meteen duidelijk in welke tijd en op welke plaats je als lezer zit en wordt bovendien het gat in het verhaal soepel opgevuld. De wat meer ervaren lezer zal zich mogelijk ergeren aan de melodramatiek die hier en daar door het verhaal heen schemert, maar de gemiddelde lezer neemt die voor lief.
Het taalgebruik is eigentijds; sommige personages zijn behoorlijk grof gebekt en daar moet je als lezer wel tegen kunnen. Dat geldt ook voor erotische passages (en de fantasieën!) die vaak expliciet zijn.
De betekenis van het verhaal is helder: dit boek gaat over afscheid en verlies, niet alleen van een dierbare zus, maar ook van het ‘onbevangen kind zijn’ van hoofdpersoon Woody.

Didactische en letterkundige analyse

Dimensies	Indicatoren	Toelichting \| complicerende factoren
Algemene vereisten	Bereidheid	De lezer moet weten dat er heftige levenszaken aan de orde komen. Als iemand zelf ziekte en dood van een dierbare van nabij heeft meegemaakt, kan het verhaal erg confronterend zijn. Het grove en modieuze taalgebruik moet de lezer ook kunnen plaatsen en accepteren. In het algemeen geeft dat het verhaal een hedendaags karakter.
	Interesses	Belangstelling voor problemen die met volwassenwording te maken hebben, zal de lezer helpen om dit boek te waarderen. Concreet zijn dat bijvoorbeeld: de twijfel over de seksuele geaardheid, de zoektocht naar de ware identiteit, de ervaring van eetstoornissen. Ook interesse in rouw en ‘verwerking’ geeft een lezer met Lentekind iets extra’s.
	Algemene kennis	Niet van toepassing.
	Specifieke literaire en culturele kennis	In de roman is Amy Winehouse vrij prominent aanwezig als degene aan wie de hoofdpersoon openhartige brieven schrijft. Ook worden kunstenaars genoemd en kunstwerken beschreven. Maar die beschrijvingen zijn vrij duidelijk en de betekenis wordt meestal goed uitgelegd. Dat geldt bijvoorbeeld voor het schilderij La Primavera (ca. 1478) van Botticelli. De Mexicaanse kunstschilder Frida Kahlo (1913-1954) komt aan het eind vrij uitvoerig aan de orde. De meeste jonge lezers zullen even moeten opzoeken wie zij was en waar zij voor stond. Die informatie zal verklaren waarom Woody parallellen trekt tussen ‘Frida’ en Lara.
Vertrouwdheid met literaire stijl	Vocabulaire	Eenvoudig, eigentijds en vertrouwd, dus geen enkel probleem voor jeugdige lezers. Er komen in het hele boek slechts een paar ‘moeilijke woorden’ voor, zoals ‘expliciet’ of ‘entiteit’. Uit het zinsverband blijkt wel wat die woorden betekenen.
	Zinsconstructies	Ook de zinnen vormen geen probleem. Lange ingewikkelde zinnen komen niet in het boek voor. Opvallend zijn de vele ‘pingpong-dialogen’: die bestaan uit zeer korte zinnetjes, met vaak niet meer dan één of twee woorden. Deze dialogen komen heel realistisch over: zó wordt er tussen jonge mensen gepraat, gescholden, ruzie gemaakt en weer vrede gesloten - tussen vrienden en tussen broers en zussen.
	Stijl	Sober, geen opsmuk. Soms mis je als lezer de subtiliteit van ‘tussen de regels’. Van Liemt lijkt wel heel veel te willen uitleggen. Bijvoorbeeld als Woody aan boord van de boot van zijn vader vraagt naar diens jeugd en zíjn vader, dus Woody’s opa. ‘Als we het er al over hadden, dan was dat vaak aan boord, de plek waar zijn vader het meest in staat was zich kwetsbaar op te stellen.’ (blz. 94)
Vertrouwdheid met literaire personages	Karakters	Overzichtelijk. Er komen veel personages in het boek voor, maar Woody en Lara zijn de hoofdfiguren. Belangrijke bijfiguren zijn Ben, de ouders (vooral de vader), Nora de huisvriendin en de verschillende ‘geliefden’ van Woody. Aparte vermelding verdienen Thibaud en oom Ilan. Thibaud is de toneeldocent die Woody begeleidt bij zijn pogingen om de audities goed voor te bereiden. Hij lijkt ook therapeutisch te handelen. Nog sterker doet dat oom Ilan bij wie Lara een kamer heeft gekregen. Oom Ilan wordt eerst als norse en gierige oom van vader Simon gekenschetst. Maar hij probeert later Woody te helpen met een alternatieve behandeling die hem voorbereidt op de dood van Lara. Woody heeft baat bij de behandeling. Daarnaast zijn er nog heel wat minder belangrijke bijfiguren, vooral vrienden van Woody, Lara en Ben.
	Aantal karakters	Duidelijk. Geen probleem.
	Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters	Lara is voor Woody een baken, meer dan Ben, zeker in het begin. Maar Lara en Woody hebben ook regelmatig confrontaties, bijvoorbeeld als Lara haar jongere broer naar diens smaak te veel ‘bemoedert’ en commentaar heeft op zijn verkeerde gewoontes zoals roken. Juist de uitgesproken ergernissen en ruzies laten zien dat zij erg veel om elkaar geven. Woody en Lara groeien door Lara’s ziekte nog dichter naar elkaar toe. En passant ontdooit ook Ben en hij speelt op den duur niet meer de (veel) oudere broer. De verstandhouding met zijn vader is voor Woody soms lastig. De ouders zijn open, warm en begripvol, ze oordelen niet en lijken heel modern, maar soms slaan ze net de verkeerde toon aan in de gesprekken waardoor Woody en Lara zich niet begrepen of gezien voelen. Gaandeweg het verhaal wordt de band tussen Woody en zijn vader steeds beter, wat ook blijkt uit een van de slotscènes.
Vertrouwdheid met literaire procedés	Spanning	Wie de afloop van de ziekte van Lara niet kent, zal het verhaal als spannend ervaren. Spanning zit er ook in de vraag of Woody wordt aangenomen. Daarnaast speelt de psychologische spanning binnen het gezin. Redden de ouders het, kan iedereen op een goede manier omgaan met Lara’s ziekte, wordt Woody wel gezien en begrepen? Wanneer zal uitkomen dat hij aan anorexia lijdt? Je kunt je als lezer ook afvragen hoe Woody zal reageren op de dood van Lara. Krijgt hij zijn leven op de rails? Zal hij slagen op de toneelschool?
	Chronologie	Geen probleem. In het verhaal zitten natuurlijke flashbacks, maar de hele geschiedenis wordt chronologisch verteld.
	Verhaallijn(en)	Er zijn meerdere verhaallijnen doordat het boek nogal wat thema’s aansnijdt. De twee belangrijkste zijn Woody’s ontwikkeling van kleuter tot jongvolwassene, van jongetje tot queer persoon, van onbevangen kind tot weifelende acteur-in-spe. De ziekte van Lara en haar overlijden is een andere belangrijke lijn die overigens pas halverwege het boek echt begint. De overige verhaallijnen zijn eigenlijk allemaal draadjes die op een of andere manier met de hoofdlijnen verbonden zijn. Bijvoorbeeld de Joodse achtergrond van vader Simon die zich van de religie en al wat Joods is, afgekeerd heeft. Ook de zorg van huisvriendin Nora vormt, met haar geschiedenis en haar wijze raad aan Woody, zo’n draadje.
	Perspectief	Het perspectief ligt bij de alwetende verteller. Interessant is dat Woody met Lara op haar sterfbed bespreekt in welke persoon hij haar zal aanspreken als hij het woord voert op de uitvaart. Beiden kiezen ze voor ‘de derde persoon’, want ‘de derde persoon is altijd mooier’. Dat is ook de aanpak in de roman en zo staat het eveneens in het dankwoord waarin de schrijver Floortje noemt, zijn overleden zus.
	Betekenis	Voor de gemiddelde lezer zal het duidelijk zijn: deze roman gaat in de eerste plaats over verlies en verdriet, overigens zonder dat het boek daarmee heel zwaar wordt. Onder invloed van Lara’s ernstige ziekte, een grote dreiging voor het gezin, komen eigenlijk alle gezinsleden nader tot elkaar. Daarnaast stipt het boek thema’s aan als seksuele ontwikkeling, de zoektocht naar identiteit, volwassenwording, de rol van kunst in het leven, ouder-kindrelatie, vriendschap, verliefdheid en keuzes maken die je verdere leven kunnen bepalen. Ook een al dan niet bepalende Joodse afkomst speelt een rol. Niet al die onderwerpen worden ‘netjes afgehecht’. De eetproblemen van Woody komen nogal ‘uit de lucht vallen’ en lijken later opgelost; de Joodse identiteit komt wel ter sprake, maar het blijft onduidelijk waarom de vader daar niets meer van wil weten. De bijzondere behandeling door oom Ilan – vermoedelijk reiki – wordt niet echt toegelicht of verklaard. Daaruit kan men afleiden dat de roman wel veel thema’s aanboort, maar niet allemaal uitdiept.
Relevante bronnen voor docenten		YouTube: Over de auteur en zijn boek YouTube: Interview met Floor, de zus van de schrijver, over haar ziekte
Externe leestips		Judith Koelemijer, Hemelvaart Anna Enquist, Contrapunt P.F. Thomése, Schaduwkind
Auteur docentinfo		Jan Erik Grezel