Lezen voor de Lijst

Docenten Nederlands 15-18

 | niveau 3 | Vals licht

Introductie

Joost Zwagerman (1963 - 2015) brak na zijn debuut met De Houdgreep (1986) in 1989 echt door bij het grote publiek met de cultroman Gimmick! In 1991 volgde de bestseller Vals Licht. Dat boek werd genomineerd voor de AKO literatuurprijs en werd in 1993 verfilmd door Theo van Gogh. Naast romans schreef Joost Zwagerman ook veel verhalen, essays en poëzie. Zwagerman was veelvuldig op televisie te zien. Zo presenteerde hij bijvoorbeeld twee jaar het veel besproken televisieprogramma Zomergasten (2003 en 2004). Ook gaf Joost Zwagerman zogenaamde kunstcolleges in het tv-programma De Wereld Draait Door. 
 In veel boeken van Zwagerman is zijn rooms-katholieke achtergrond subtiel aanwezig. De laatste roman van Zwagerman, Zes sterren, dateert uit 2002. In 2010 schreef hij het boekenweekgeschenk Duel. Zwagerman werd door Harry Mulisch als een van zijn mogelijke opvolgers beschouwd.

Inhoud

Al sinds de middelbare school is Simon Prins gefascineerd door de wereld van de prostitutie. Wanneer hij Nederlands gaat studeren in Amsterdam groeit deze fascinatie verder uit. Hij is niet zo zeer geobsedeerd door de daad zelf, maar eerder door de schaduwwereld van de prostitutie. Hoe functioneert men in dit schaduwbestaan? Simon besteedt desalniettemin bijna zijn hele studiebeurs aan hoerenbezoek.
Maar dan gebeurt het onvermijdelijke: Simon wordt verliefd op een van de meisjes achter het raam. Deze liefde blijkt wederzijds te zijn. Simon Prins wordt zo steeds verder de wereld van de ongrijpbare Lizzie Rosenfeld ingetrokken. Lizzie liegt en bedriegt echter alles bij elkaar. Simon begrijpt er steeds minder van en blijft Lizzie bevragen naar de waarheid. Uiteindelijk blijkt de liefde van Simon en Lizzie niet bestand tegen de realiteit van alle dag. Ze hebben elkaar ontmoet toen Lizzie achter het raam stond. Lizzie mag dan wel voor Simon opgehouden zijn met 'het werk', toch zal het altijd tussen hen in blijven staan.

Moeilijkheid

Vals Licht zal voor beginnende N2-lezers een behoorlijke kluif zijn. De voortdurende tijdswisselingen en de vele flashbacks en vooruitwijzingen zullen een obstakel voor deze lezers kunnen zijn. Dat het boek over een scholier en later over een student gaat, zal deze lezers juist wel bij het boek betrekken. De wereld van de prostitutie waarover gesproken wordt, zal bij sommige lezers, ook op N2, nieuwsgierigheid opwekken. Voor leerlingen op N2 die er nog niet aan toe zijn om verder te kijken dan hun eigen leefwereld, is dit boek niet echt geschikt. Hoewel vooral meisjes in deze thematiek geïnteresseerd lijken, zal de mannelijke hoofdpersoon ook jongens op N2 zeker aan kunnen spreken.
Het taalgebruik is voor N2, maar ook voor N3, soms aan de pittige kant. Lezers op N3 kunnen in Vals Licht hun hart ophalen aan de functionaliteit van de ruimtebeschrijvingen. Het boek biedt een uitgelezen mogelijkheid voor een kennismaking met dit onderdeel van de literaire analyse. Bijvoorbeeld: de onderwaterkamer versus het peeskamertje.
Lezers op N4 kunnen het onderzoeken van de tijd waarin dit boek speelt als een uitdaging beschouwen. Het boek is doordrenkt van de jaren '80. De muziek, de leefstijl van de jeugd, Tsjernobyl, alles ademt de sfeer van de jaren '80. Het is ook een uitdaging om vanuit dit boek parallellen te trekken naar de jaren van crisis rond 2012.

Dimensies

Indicatoren

Toelichting | complicerende factoren

Algemene vereisten

 Bereidheid Lezers op N2 moeten er aan toe zijn om een boek te lezen dat ver van hun leefwereld afstaat. Vals licht is een boek met een volwassen onderwerp: prostitutie. Voor lezers op N3 en N4 zal dit onderwerp minder problemen opleveren, omdat zij er al enigszins aan zijn gewend om zich te verplaatsen in personages en situaties die verder van hen af staan. Het boek begint wanneer de hoofdpersoon Simon vijftien jaar oud is. De hoofdpersoon staat qua leeftijd dus niet al te ver van de leerlingen af.   
  Interesses Het boek biedt voor lezers op N3 en N4 een inkijk in de wereld van de jaren '80. Leerlingen die verder kunnen kijken dan het hier en nu zullen dat kunnen waarderen. Hoerenloperij is een onderwerp dat enerzijds ver van de leerlingen af staat, maar aan de andere kant ook veel nieuwsgierigheid kan oproepen. Het boek geeft een inkijkje in een 'verboden', en voor de meeste leerlingen, onbekende wereld. 
  Algemene kennis Er is geen algemene kennis nodig om Vals Licht te kunnen lezen. Zwagerman expliciteert de wereld van de rode lichten voortdurend. 
  Specifieke literaire en culturele kennis Voor leerlingen op N2 kan de opbouw van het verhaal een struikelblok vormen. Er wordt voortdurende heen en weer gesprongen in de tijd. Lezers die hier geen ervaring mee hebben, zullen dit lastig vinden in dit boek. 

Vertrouwdheid met literaire stijl

 Vocabulaire Het vocabulaire van Zwagerman is een uitdaging voor leerlingen op N2. Zij zullen niet alle woorden kennen, maar de hoeveelheid onbekende woorden remt het verhaalbegrip zeer waarschijnlijk niet. 
  Zinsconstructies Sommige zinnen zijn behoorlijk lang voor leerlingen op N2. Deze zinnen komen vooral voor wanneer de gedachtes van Simon worden weergegeven. 
  Stijl Het boek bevat vrij veel dialogen; dat houdt de vaart er voor N2-lezers aardig in. Alle uitvoerig genoteerde gedachtes van Simon kunnen daarentegen het leestempo remmen. Lezers op N3 en N4 zullen geen problemen tegenkomen. 

Vertrouwdheid met literaire personages

 Karakters Vals Licht zoomt vooral in op de karakters van Lizzie en Simon. Deze karakters staan waarschijnlijk ver van de lezers af, hoewel ze niet eens zoveel ouder zijn. Het is voor iedere lezer interessant om erover na te denken waarom deze figuren zijn zoals ze zijn. De overige personen in het boek zijn te bestempelen als bijfiguren.
  Aantal karakters Prima te bevatten voor N2 tot en met N4.
  Ontwikkeling van en verhouding tussen de karakters De karakters van Simon en Lizzie ontwikkelen zich beide, hoewel je als lezer meer zicht hebt op de ontwikkeling van Simon. Het is een uitdaging voor N2, en ook nog voor N3, om greep te krijgen op die ontwikkeling van de hoofdpersonen. Voor een beginnende N2-lezer zou het namelijk zo maar onduidelijk kunnen blijven waarom Lizzie en Simon, ondanks dat ze van elkaar houden, toch uit elkaar gaan.

Vertrouwdheid met literaire procedés

 Spanning Het verhaal bevat weinig actie. De lezer zit veel in het hoofd van Simon en hij analyseert voornamelijk. Alle leugens van Lizzie en de verhaallijn met de drugsdealers zorgen wel voor enige spanning, ook vanwege de onwetendheid van Simon.
  Chronologie Het verhaal zit vol met flashbacks en vooruitwijzingen. Zeker leerlingen op N2 zullen moeite moeten doen om grip te krijgen op de opbouw van het verhaal.
  Verhaallijn(en) De voornaamste verhaallijn is die van de relatie tussen Simon en Lizzie. De zijsprongetjes die er gemaakt worden, vormen geen probleem voor N2 tot en met N4.

 

 Perspectief De alwetende verteller vertelt vooral vanuit het hoofd van Simon. Hierdoor wordt het verhaal spannend, want je weet nooit wat Lizzie denkt en voelt en wat de waarheid is. Het is een uitdaging voor N4-lezers om de consequentie van deze perspectiefkeuze te doorzien.

 

 Betekenis Lezers op N2 zullen dit verhaal voornamelijk lezen als een liefdesverhaal. Zij zullen zich focussen op de onmogelijkheid van de liefde tussen Simon en Lizzie. N3-lezers hebben al meer oog voor de tegenstellingen tussen de echte wereld en de schaduwwereld. Lezers op N4 kunnen prima uit de voeten met de talloze leidmotieven (snoep, kleur, licht) die het boek rijk is. Zij zullen ook parallellen kunnen trekken tussen de jaren '80 en het leven van nu.